Zapomniane królestwo jednorożców. Damian Fierla dla DZ

Sigurd od samego początku sam decydował o polityce wewnętrznej i zewnętrznej Orkadów. Wspólnie z innym wikińskim wodzem, Thorsteinem Czerwonym, rozpoczął kampanię przeciwko Szkotom, zmuszając większość klanów do płacenia danegeld, czyli daniny. Współpraca Sigurda z Thorsteinem w roku 890 pozwoliła wikingom na pokonanie potężnego króla Piktów, niejakiego Máela Brigte. Chociaż zwycięstwo to niewiele miało wspólnego z bohaterskimi czynami opisywanymi w pieśniach skaldów i osiągnięte zostało w sposób raczej urągający nordyckim bohaterom, to cel obrany przez Sigurda został osiągnięty. Wikingowie na stałe zagościli na północnych terenach Szkocji.

Jednak za oszustwo Sigurd zapłacił najwyższą cenę. Łamiąc dane królowi Máelowi słowo, iż o wyniku bitwy przesądzi pojedynek 40 wojów po każdej ze stron, przyprowadził na miejsce starcia dwukrotnie więcej uzbrojonych. Wikingowie oczywiście zmasakrowali przeciwników. Sigurd zabił króla, odciął mu głowę i przytroczył do siodła swego konia. W drodze powrotnej skaleczył się w nogę o jeden z zębów Máela, doznał infekcji i zmarł w łożu. Tym samym skazał się na wieczność na tzw. Wybrzeżu Trupów, gdzie trafiali jedynie krzywoprzysięzcy, cudzołożnicy i pozbawieni honoru mordercy.

Tak więc sławny wojownik za swe niecne czyny zapłacił najwyższą cenę, natomiast państwo na Orkadach i północnym wybrzeżu Szkocji, które po sobie zostawił, rozwijało się prężnie i zupełnie samodzielnie. Niestety naturalny pretendent do przejęcia władzy, Thorstein Czerwony, zginął zamordowany przez Szkotów. Pozostawił po sobie dość liczne potomstwo. Wśród nich było co najmniej sześć córek i jeden, ukochany przez Thorsteina syn. Miał na imię Olaf, a nadano mu przydomek Feilan, oznaczający Wilcze Szczenię.

Chaos ogarnął Orkady. Wilcze Szczenię był jeszcze dzieckiem i przebywał na Islandii, a rządy nieudolnych jarlów, Guthorma i Hallada, wciągnęły Orkady w wojnę domową. Walki z uzurpującymi sobie prawa do rządzenia wszystkimi wyspami Północy, Kalfem Szkorbutem i Thorirem Drzewiastą Brodą, skłoniły Norwegów do osadzenia na Orkadach Einara, zwanego Torfem.

Decyzja ta może świadczyć o głębokim przekonaniu Norwegów, iż sytuacja na Orkadach jest właściwie nie do opanowania i wyspy zostały już stracone na rzecz pirackich band z Morza Północnego. Matką Einara była niewolnica, przez co zajmował on niską pozycję w hierarchii społecznej. Rzec by można, iż ojciec posłał go na pewną śmierć, biorąc pod uwagę fakt, że wyposażył Einara tylko w jeden drakkar, a więc w zaledwie kilkudziesięciu wojów.

Lekceważony przez rodzinę i spisany na straty Einar dokonał niemożliwego. Zanim to się jednak stało, musiał udać się na banicję. Halfdan Długonogi, syn norweskiego króla, wypędził Einara z Orkadów, wcześniej mordując jego ojca. Zmuszony do ucieczki Einar zbiera siły w Szkocji i po niedługim czasie powraca na wyspy jako zwycięzca. Pojmany Halfdan zostaje złożony w ofierze Odynowi i rytualnie zabity podczas okrutnej ceremonii „krwawego orła”. Nic nie pomogły karne ekspedycje z Norwegii. Einar całkowicie przejął władzę nad Orkadami, doprowadził je do rozkwitu i właściwie zupełnej niezależności. Niestety, jego śmierć w 910 roku przyniosła wyspom trwające kilkadziesiąt lat niepokoje.

Starsi synowie Einara zginęli u boku Eryka Krwawego Topora podczas walk o władzę nad angielskim Yorkiem. Najmłodszy syn, Thorfinn Miażdżyczaszka musiał ustąpić miejsca rodzinie krwawego Eryka, która podstępem opanowała całe wyspy.

Najpierw władzę nad nimi przejęła wdowa po Eryku - Gunhilda, a po jej śmierci, ukochana córka Eryka - Ragnhilda. Piękna Ragnhilda poślubiła najstarszego syna Thorfinna Miażdżyczaszki o imieniu Arnfinn. Wkrótce nowa pani Orkadów namówiła młodszego brata swego męża - Havarda, który był jej kochankiem - do zamordowania Arnfinna. Będąc już żoną Havarda, nawiązała kolejny romans.

Tym razem z siostrzeńcem swego nowego męża, młodym Einarem o przydomku Chleb z Masłem. Zakochany do szaleństwa Einar morduje swego wuja, a Ragnhilda ponownie jest wdową. Rządzi Orkadami wspólnie z Einarem. Jednakże w niedługim czasie razem ze swym kolejnym siostrzeńcem i zarazem kolejnym kochankiem - Einarem Twarde Usta, przejmuje władzę. Einar Chleb z Masłem zostaje oczywiście zabity przez swego kuzyna i łamiącą serca wikingów ciotkę. Nowi kochankowie oficjalnie przejmują rządy nad Orkadami. W rzeczywistości panuje tylko Ragnhilda, jej najbliższa rodzina i huskarlowie - przyboczna gwardia jej nieżyjącego ojca.

Einar Twarde Usta niezbyt długo cieszy się pozorną władzą. Ragnhilda zaskarbiła sobie łaski kolejnego syna Torfinna Miażdżyczaszki o imieniu Ljot. Ogarnięty miłosnym szałem Ljot zabija Einara Twarde Usta, żeni się z Ragnhildą i przejmuje - jak mu się wydaje - królestwo Orkadów. W rzeczywistości władzę jak zwykle sprawuje Ragnhilda. Najmłodszy, ostatni już syn Miażdżyczaszki, o imieniu Skuli, nie uległ czarowi Ragnhildy tylko dlatego, iż uciekł do Szkocji. W zamian za złożenie hołdu Szkotom, otrzymał od nich tytuł Władcy Orkadów, jednakże nigdy nad nimi nie panował. Wojowie, wierni rodzinie nieżyjącego Eryka Krwawego Topora, strzegli jego kobiet, a szczególnie jego córki i dławili w zarodku jakiekolwiek próby odsunięcia jej od władzy. Stabilizację wewnętrzną przyniosła Orkadom dopiero śmierć Ragnhildy w 984 roku i późniejsze wstąpienie na tron Orkadów kolejnego jarla o imieniu Sigurd.

Sigurd doprowadził do ponownego rozkwitu gospodarczego Północy. Nieformalną niezależność uzyskały wówczas państwa wikingów na Hebrydach i na Wyspie Man. Podobnie jak na Orkadach lokalni jarlowie, władający tymi wyspami, byli właściwie samodzielni. Sytuacja polityczna na zachodnich i północnych krańcach Wysp Brytyjskich na tyle się skomplikowała, iż trudno było dokładnie ustalić, kto, w jakim okresie i nad jakim terytorium panował. Wielu jarlów z wyspiarskich królestw tytułowało się królami bądź to Wyspy Man, bądź Królestwa Wysp, Dublina, Hebrydów, Orkadów, a w XI wieku kilku jarlów, czy to samozwańczo, czy też z nadania walijskich królów - tytułowało się władcami królestwa Rhinns, obejmującego zachodnie wybrzeża Morza Irlandzkiego i okoliczne wyspy. Władcy państw na Północy często używali tych tytułów łącznie, mimo że nie sprawowali faktycznej władzy nad całością tych terytoriów lub sprawowali ją tylko przejściowo.

Panowanie Sigurda na Północy nie było niczym zagrożone. Krwawy jarl ugruntował swą władzę na olbrzymich obszarach.

Podporządkował sobie Wyspę Man, Hebrydy, Szetlandy i północną Szkocję. Umiejętnie unikał interwencji Norwegów, przyjmując chrześcijaństwo już w roku 995 i z czasem stał się władcą niezależnym.

Orkady przełomu X i XI wieku są teraz gospodarczą i militarną potęgą. Kontrolują całkowicie przepływ niewolników, foczych skór, wielorybiego tłuszczu i kłów morsów pomiędzy Islandią, Irlandią, Anglią, Szkocją i Państwem Franków. W fiordach i zatokach wysp Północy słychać wszystkie języki ówczesnego świata - od arabskiego i greki, poprzez staroangielski, dialekty słowiańskie i oczywiście język staronordycki. Arabscy i bizantyjscy kupcy płacą fortuny za rogi mitycznych jednorożców, które przynoszą przecież długowieczność, płodność, zdrowie i szczęście. W rzeczywistości są to kilkumetrowe kły narwali. Wikingowie z Orkadów przez kilka stuleci umiejętnie wprowadzali w błąd możnych ówczesnego świata, twierdząc, iż polują na te cudowne zwierzęta w sobie tylko znanych, tajemniczych krainach na północnym krańcu świata.

W chwili śmierci Sigurda jego syn Thorfinn był jeszcze dzieckiem i musiał dzielić się władzą ze swymi trzema braćmi. Jeden z nich, Einar Krzywousty, jawnie kwestionował prawa małoletniego Thorfinna. Wewnętrzne spory pomiędzy braćmi ośmielają lokalnych szkockich władców do stawiania oporu nordyckim panom. Odnoszą nawet pierwsze od lat zwycięstwa. W roku 1004 pod Aberlemno wikingowie zostali całkowicie pobici przez celtyckie wojska.

W tym samym roku wódz szkocki Mermane rozgromił duńskie oddziały, które wylądowały u brzegów Szkocji, aby uzupełnić zapasy w swej drodze na Północ. Wikingowie zawsze grabili szkockie wioski, mordując ich mieszkańców i uprowadzając bydło. Armia Szkotów zastąpiła im drogę przy klifach w pobliżu zatoki Gamrie. Odcięci od swych łodzi Duńczycy zostali zmuszeni do nierównego boju, gdyż wojska szkockie liczyły kilka tysięcy wojowników, a duńskie zaledwie 600 zbrojnych. Nie pomogły posiłki nadesłane z drakkarów. Mając za sobą klify zatoki, wikingowie musieli walczyć do końca. Aby zagrzać do boju swych żołnierzy, Mermane złożył obietnicę, iż po wygranej bitwie w tym miejscu wzniesie kościół poświęcony świętemu Janowi. Tysiące Szkotów zmasakrowało zepchniętych na urwiska wikingów. Ich ciała wrzucono do dołów, pozostawiając je na żer morskiego ptactwa i dzikich zwierząt. Mermane obietnicę spełnił.

Kościół został zbudowany, a czaszki trzech duńskich jarlów wmurowano w ściany świątyni, zwanej odtąd Kościołem Czaszek. Kilka lat później, w roku 1010 król Malcolm zdziesiątkował wielką armię wikingów w bitwie pod Barry, a legenda głosi, iż Duńczyków pochowano podobno tam, gdzie polegli. W płytkich grobach i bez ceremonii. Wydawało się, iż wikingowie zostaną wyparci ze Szkocji.

Sytuacja zmienia się radykalnie po śmierci dziadka Thorfinna. Zmarłym był szkocki król Malcolm. Thorfinn, w którego żyłach płynie krew szkockich królów, obejmuje we władanie dwie krainy na Północy, to jest Caithness i Sutherland. Pozycja młodego pół wikinga - pół Szkota od razu wzrasta. Współrządzi Orkadami i jest spadkobiercą potężnego króla północnej Szkocji. W dodatku jeden z braci Thorfinna umiera złożony chorobą już w 1015 roku, a w roku 1020 opiekun nieletniego Thorfinna - Thorkell - zabija kolejnego. Od tego momentu Thorfinn oficjalnie obejmuje władzę nad częścią wysp, dzieląc się nią jedynie z ostatnim już bratem - jarlem Brusim, który jednak kwestionuje jego prawo do dziedziczenia. W sporze o tron Thorfinn nieoczekiwanie uzyskuje poparcie samego króla Norwegii, Olafa Świętego.

Oczywiście jest zmuszony do uznania zwierzchności Norwegów, co czyni natychmiast, wiedząc, iż jest to zwierzchnictwo jedynie pro forma. Olaf Święty nie jest w stanie kontrolować tak odległych terenów, będąc zajętym narastającymi konfliktami we własnym kraju. Zaangażowanie Thorfinna i jego opiekuna Thorkella w walkę o całkowite przejęcie Orkadów pozbawiło militarnej opieki jego posiadłości w Szkocji i sprowokowało możnych tego kraju do zbrojnego wystąpienia przeciwko wikingom. Trudno dzisiaj określić, czy na czele wojsk szkockich stał jeden z królów, czy lokalny władca, który pełnił funkcję namiestnika królewskiego. Sytuacja w całej Szkocji była wówczas bardzo skomplikowana. Wielu lokalnych namiestników czuło się niezależnymi królami i posiadało realną, bardzo silną władzę.

W 1035 roku niejaki Muddan wkroczył od Południa do szkockich siedzib Thorfinna, jednakże prawie natychmiast się wycofał. Ponoć był przekonany, iż przeciwnik jest o wiele liczniejszy.

Wikingowie odsyłają więc większość zgromadzonej armii na Orkady. Tymczasem flota sojuszników Muddana zjawia się niespodziewanie w cieśninie oddzielającej Orkady od Szkocji. Jednocześnie lądem od Południa po raz drugi nacierają Szkoci.

Ku wielkiemu zaskoczeniu bitwa morska przynosi zwycięstwo Thorfinnowi. Na Południu oddział Thorkella przepędza Szkotów, a sam Muddan zostaje osobiście przez niego ścięty. Wikingowie biorą straszny odwet na zbuntowanych Szkotach. Wsie i miasta są palone, mężczyźni zabijani, a kobiety i dzieci, jak zwykle - brane w niewolę. Aby powstrzymać pochód wikingów na południe kraju, Szkoci stają do ostatecznej walki pod Tarfness. Wikingowie i tutaj nie dają szans przeciwnikowi. Zwyciężają i jeszcze przez wiele tygodni pustoszą okolice. Thorfinn stał się teraz najpotężniejszym władcą wikingów poza Skandynawią. Włada Orkadami, Hebrydami i Szetlandami. W Szkocji panuje nad prowincjami Cairthness, Ross, Galloway i Moray. Podlega mu Wyspa Man i część irlandzkiego wybrzeża. Miejsce Dublina jako politycznego i handlowego centrum wikingów zajmuje teraz królestwo na Orkadach.

Aby utrzymać się przy władzy „Pan Północy” umiejętnie unika konfrontacji zbrojnej z kolejnymi królami Norwegii. Zapewnia o uznaniu ich zwierzchnictwa, śląc drogocenne podarunki. Chcąc zagwarantować sobie poczesne miejsce wśród chrześcijańskich władców Europy, odbudowuje upadłe od wielu lat biskupstwo na Orkadach, które obejmuje jego przyjaciel - biskup Thorulf. W latach 1048-1050 Thorfinn dwukrotnie udaje się na pielgrzymkę do Rzymu, pokazując monarchom ówczesnej Europy, że jest władcą nowoczesnym i oczywiście uznającym zwierzchność papieża. Rządził niepodzielnie aż do swej śmierci w 1065 roku, przekazując królestwo w ręce dwóch synów - Pala i Erlanda. Chociaż bracia, jak nikt inny w wikińskich państwach, współrządzili w zgodzie i nigdy nie dochodziło pomiędzy nimi do sporów, to nienawiść, jaką żywiły do siebie ich dzieci, zapowiadała nadejście ciężkich czasów dla Orkadów.

Z czasem nikt już nie wierzył w cudowne rogi jednorożców, a kły morsów do wyrobu biżuterii zastąpiła kość słoniowa. Handel niewolnikami też już podupadał. Królestwo Orkadów, które formalnie nigdy królestwem nie było, zostanie wchłonięte przez rosnących w siłę Szkotów pod koniec XV wieku i prawie zupełnie zatopione w mrokach niepamięci. Istniało ponad 600 lat, a przez ponad 200 było jedną z największych gospodarczych potęg. Kontrolowało handel niewolnikami, wielorybim tłuszczem, skórami fok, kłami morsów i najcenniejszym towarem ówczesnej Europy - rogami jednorożców.