Młodzież przeciwko komunistom
Na Kielecczyźnie działa również dobrze zorganizowana konspiracja młodzieżowa. Jedna bardziej rozpoznawalnych funkcjonowała w okolicach Staszowa. Dowodził nią Ludwik Machalski „Mnich”.
W jej skład weszli między innymi znajomi „Mnicha” z terenu ówczesnego powiatu sandomierskiego. Swoim zasięgiem obejmowała ona również rejony Buska – Zdroju oraz Opatowa.
Grupa pod dowództwem „Mnicha” dokonała siedmiu akcji zbrojnych oraz próbowała przeprowadzić trzy kolejne. Jedną z pierwszych było dokonanie napadu na Gminną Spółdzielnię „Samopomoc Chłopska” w Stróżkach w obecnej gminie Osiek. Do najbardziej spektakularnej akcji zbrojnej doszło 30 czerwca 1950 roku w Klimontowie w powiecie sandomierskim, gdzie Ludwik Machalski razem ze swoimi kolegami dokonał „rozbicia” miejscowego posterunku Milicji Obywatelskiej. Akcję przeprowadzono również w Rakowie w obecnym powiecie opatowskim.
Ludwik Machalski miał zaledwie 21 lat, kiedy komunistyczny sąd skazał go na karę śmierci w 1951 roku. Jego szczątki odnalazł Instytut Pamięci Narodowej na cmentarzu Piaski w Kielcach jesienią 2016 roku.
Konspiracja narodowa na Kielecczyźnie
Represje spotykały nie tylko żołnierzy Armii Krajowej. Jedne z największych dotknęły członków podziemia narodowego lub osób z nim związanych. Jedną z takich osób był Aleksander Życiński „Wilczur”.
Latem 1944 roku wstąpił do Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych. Został aresztowany w łapance i wywieziony w okolice Magdeburga. Uciekł z obozu i przedostał się do polskich sił zbrojnych. Po powrocie na Kielecczyznę w 1947 roku utworzył samodzielny oddział partyzancki w Suchedniowie. Przyjął pseudonim „Wilczur”.
7 maja 1948 roku został aresztowany wraz z żoną Józefą pseudonim „Zośka” i osadzony w kieleckim więzieniu przy ulicy Zamkowej. 31 lipca 1948 roku wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Kielcach został skazany na trzykrotną karę śmierci za założenie i dowodzenie „grupą bandytów, która dokonywała zamachów na organa bezpieczeństwa publicznego i miała na celu zmianę przemocą ustroju państwa polskiego”. Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski.
Wyrok wykonano 24 września 1948 roku w Zgórsku koło Kielc. Jego ciało ukryto w dole śmierci. Odnaleziony przez Fundację „Niezłomni” w marcu 2016 roku został ekshumowany i zidentyfikowany. Uroczysty pogrzeb odbył się 24 września 2016 roku w Bliżynie niedaleko Skarżyska – Kamiennej. Pośmiertnie „Wilczur” został odznaczony Krzyżem Odrodzenia Polski oraz awansowany na stopień kapitana.
Represje wobec członków podziemia
Represje wobec członków podziemia niepodległościowego miały charakter masowy. Według ustaleń Instytutu Pamięci Narodowej na przełomie 1944 i 1945 roku zostało wywiezionych w głąb Związku Sowieckiego ok. 50 tysięcy żołnierzy – głównie Armii Krajowej. Po większości z ich ślad całkowicie zaginął.
Do 1948 roku struktury Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach przeprowadziły 1954 operacje wymierzone przeciw oddziałom – jak je określano – „band reakcyjnych”. Rozbito 140 ugrupowań zbrojnych, zlikwidowano 16 nielegalnych organizacji oraz aresztowano 17,5 tysiąca osób.
Według dokumentów przechowywanych w IPN, sądy wojskowe w całej Polsce skazały na śmierć 3,5 tysiąca osób. Do tego należy doliczyć wszystkich tych, którzy zostali zamordowani bez wyroków i w trakcie trwających śledztw.
Represje dotyczyły również rodzin członków podziemia niepodległościowego. Komuniści nie oszczędzali nawet najmłodszych.
Na zdjęciu pobita przez funkcjonariuszy UB zaledwie 15 – letnia Wanda Wojtecka, członkini organizacji młodzieżowej działającej w Sandomierzu
Odnalezieni i poszukiwani
Komuniści chcieli nie tylko fizycznie zniszczyć Żołnierzy Wyklętych, ale również skazać ich na całkowite zapomnienie. W tym celu bohaterów, którzy zostali zamordowani, „chowano” w bezimiennych dołach. Przez lata najbliżsi nie mieli żadnych informacji na ich temat. Dopiero powstanie Instytutu Pamięci Narodowej zmieniło sytuację. Podjęto poszukiwania na szeroką skalę. Także na Kielecczyźnie udało się odnaleźć osoby zaangażowane w walkę z totalitarnym ustrojem. Niestety, ale nie wszystkich. Wielu nadal czeka na godny pochówek i upamiętnienie.
Wśród nich jest Stanisław Grabda „Bem”. Urodził się w 1916 roku w Przededworzu niedaleko Chmielnika.
W wrześniu 1939 roku walczył w II Dywizji Piechoty Armii Łódź. Po ucieczce z niewoli niemieckiej wstąpił do Związku Jaszczurczego. Powrócił na Kielecczyznę na początku 1940 roku. Nosił pseudonim „Bem”. Pod koniec 1943 roku utworzył w ramach Narodowych Sił Zbrojnych swój oddział. Na początku sierpnia 1944 roku wraz z nim wszedł w skład Brygady Świętokrzyskiej.
W 1945 roku kryjąc się przed Urzędem Bezpieczeństwa, wyjechał na ziemie odzyskane. Jednak i tam działał w konspiracji. W 1947 roku podjął decyzję o ujawnieniu się w ramach amnestii. 16 stycznia 1950 roku został aresztowany. 30 sierpnia 1952 roku skazano go na dwukrotną karę śmierci. Wyrok wykonano 15 kwietnia 1953 roku w więzieniu przy dzisiejszej ulicy Zamkowej w Kielcach. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu na kieleckich Piaskach.
Na zdjęciu Stanisław Grabda „Bem”
