To prawdziwy biały kruk. Księga warta jest fortunę. To jedyny egzemplarz w Polsce

Jan Gutenberg wynalazł w XV wieku druk (ruchoma czcionka). To była prawdziwa rewolucja, bo odręczne przepisywanie tylko jednej księgi zajmowało ówczesnym skrybom znaczną część ich życia.

Pierwszą księgą, jaką Jan Gutenberg wydrukował, była Biblia w nakładzie około 180 egzemplarzy, w tym 145 na papierze czerpanym, a 35 na pergaminie. Do naszych czasów przetrwało 47 egzemplarzy tej najcenniejszej drukowanej książki świata - 35 papierowych i 12 pergaminowych. Jeden z najstarszych zachowanych egzemplarzy Biblii Gutenberga znajduje się w Polsce. Przechowywany jest w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. Oryginał jest rzadko publicznie pokazywany.

Zdjęcia oryginalnej Biblii Gutenberga znajdującej się w Pelplinie:

W 2024 r. zakończył się pierwszy etap wielkiego interdyscyplinarnego projektu badawczego i konserwatorskiego poświęconego pelplińskiej biblii prowadzony przez UMK w Toruniu. Jego wyniki przedstawiono w czasie sympozjum, które zorganizowano w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie.

- Pelpliński egzemplarz jest teraz najlepiej przebadaną Biblią Gutenberga na świecie - nie kryje zadowolenia dr hab. Juliusz Raczkowski, profesor UMK w Toruniu, który kieruje projektem "Ratujemy Pelplińską Biblię Gutenberga".

Zobacz także:

Biblia Gutenberga jest kompletnym wydaniem Pisma Świętego. Została przygotowana i wydrukowana w latach 1452 - 1455 w Moguncji, gdzie drukarnię miał Jan Gutenberg.

- Biblia znajdująca się w Pelplinie należy do zaledwie 17 pełnych dwutomowych egzemplarzy. Jest jedyną Biblią Gutenberga w Polsce i jedną z nielicznych na świecie, które przetrwały w oryginalnej integralnej oprawie z XV wieku. To deskowe oprawy z dębiny w ślepo tłoczonym obleczeniu z barwionej pierwotnie na czerwono koziej skóry, z mosiężnymi zapinkami, narożnikami i guzami, które wykonał mistrz Henryk Coster z Lubeki - mówił w czasie sympozjum prof. Juliusz Raczkowski.

Biblia Gutenberga znajdująca się w Pelplinie uważana jest za jedno z najstarszych wydań. Świadczy o tym choćby liczba błędów i poprawek.

Pelplińska Biblia Gutenberga to dwie księgi (dwa tomy) z obustronnie zadrukowanymi kartami w dwóch kolumnach. Całość ma obecnie 640 kart. W pierwszym tomie znajdują się 324 karty, a w tomie drugim 316.

- Egzemplarz jest niemal kompletny. Nie zachowały się jedynie trzy ostatnie karty drugiego tomu, w tym jedna zadrukowana fragmentem tekstu Apokalipsy św. Jana oraz dwie niezadrukowane - mówiła Karolina Komsta-Sławińska z Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK w Toruniu.

Prof. Juliusz Raczkowski w czasie sympozjum przedstawił historię wędrówki pelplińskiej Biblii Gutenberga i jak stwierdził, to gotowy scenariusz na film sensacyjny. Chodzi szczególnie o wojenny i powojenny czas.

W sierpniu 1939 r. biblia została ewakuowana z Pelplina do Warszawy i zdeponowana w skarbcu Banku Gospodarstwa Krajowego. Podczas oblężenia Warszawy, we wrześniu 1939 r. biblię przewieziono do Biblioteki Polskiej w Paryżu. W kwietniu 1940 r. wywieziono ją do siedziby polskiego rządu emigracyjnego w Angers. W czerwcu 1940 trafiła do Londynu. Pod koniec czerwca 1940 r. kufry z biblią i innymi skarbami popłynęły "Batorym" do Kanady. Do początku 1959 r. biblia była zabezpieczona w podziemnym skarbcu w Ottawie. W lutym 1959 r. wróciła do Polski i do Pelplina.

Biblia pelplińska nie doznała nazbyt wielu przekształceń strukturalnych ani zniszczeń. Pelpliński egzemplarz jest zatem dodatkowo wyjątkowy ze względu na to, że dotrwał do naszych czasów w formie niemalże niezmienionej. W Biblii praktycznie nie ma śladów użytkowania, które są charakterystyczne dla ksiąg klasztornych.

Interdyscyplinarny projekt badawczy, konserwatorski i upowszechniający zatytułowany "Ratujemy Pelplińską Biblię Gutenberga", współfinansowany przez Fundację Orlen dla Pomorza, Fundację PKO BP oraz Diecezję Pelplińską (10 procent wkładu własnego) został zrealizowany w 2023 r. jako pierwszy etap szerzej zakrojonego programu naukowo-badawczego i wystawienniczego.
Zaangażowanych w niego było ponad 30 osób. Jednostki wiodące to: Wydział Sztuk Pięknych UMK w Toruniu oraz Uniwersytet w Hamburgu.

Przeczytaj także:
Tajemnice nad Wisłą. Trzy grody założyli Wikingowie czy Mieszko? Początki Piastów

- Nasze badania nie były inwazyjne, a więc nie pobieraliśmy żadnego materiału. Głównym ich celem było uzyskanie wyników analiz wszystkich składowych elementów opraw i bloków biblii na potrzeby określenia ich stanu zachowania, ale również uzyskanie jak najwięcej danych o technice wykonania i zastosowania materiałów. To były badania m.in. fizykochemiczne, mikrobiologiczne, rentgenowskie, dendrologiczne, mikroskopowe. Przeprowadzone zostały zabiegi konserwatorskie opraw bez ich demontażu - informuje prof. Juliusz Raczkowski.

Drugi etap projektu przewidziany do 2026 roku, to dalsze analizy (także pod kątem początków druku jako takiego), promocja, publikacje.

W jakich jeszcze krajach znajduje się Biblia Gutenberga? Najwięcej egzemplarzy przechowują biblioteki w USA (14, w tym 3 pergaminowe). W Niemczech jest 12 egzemplarzy, w Wielkiej Brytanii – 8 (2 na pergaminie), we Francji – 4, po dwa w Watykanie, Hiszpanii i Rosji, po jednym w Austrii, Danii, Portugalii, Belgii, Szwajcarii i Japonii.

Biblia Gutenberga jest bezcenna, ale podejmowane są próby szacowania jej wartości. W 1978 roku jedną z kopii sprzedano za 2,2 mln dolarów. Teraz mogłoby to być nawet 35 mln dolarów, a więc około 140 mln zł.

Dodajmy, że w 1994 r. Bill Gates kupił na aukcji za 30,8 mln dolarów "Codex Leicester”. To manuskrypt autorstwa Leonarda da Vinci, zwany wcześniej „Kodeksem Hammera” - od nazwiska pierwszego właściciela. Nigdy za żadną księgę nie zapłacono więcej. Manuskrypt (nie jest zszyty) zawiera 72 strony pism i notatek w postaci uwag i przemyśleń.

Zdjęcia pelplińskiej Biblii Gutenberga: