Łodzianin, który został jedną z najważniejszych osób w historii Izraela

30 maja 1972 roku na Międzynarodowym Lotnisku Lod pod Tel Awiwem doszło do zamachu, w którym zginęło 26 osób, a 80 zostało rannych. Napastnicy byli bojownikami organizacji o nazwie Japońska Armia Czerwona, której celem było m.in. wprowadzenie w Japonii komunizmu. Ośmiu z zabitych było Izraelczykami. Wśród nich znajdował się pochodzący z Łodzi profesor elektrochemii Aharon Katzir.

Japońska Armia Czerwona Japońska Armia Czerwona istniała od 1971 do 2001 roku. Wcześniej działała jako Frakcja Armii Czerwonej i już w 1970 roku porwała samolot. Celem organizacji było obalenie rządu i japońskiej monarchii oraz doprowadzenie do wybuchu światowej rewolucji. Po przemianowaniu grupa nawiązała współpracę z Ludowym Frontem Wyzwolenia Palestyny i założyła swoją bazę w Libanie. Tam członkowie grupy nawiązali kontakt z pozostałymi narodowowyzwoleńczymi ugrupowaniami palestyńskimi oraz ugrupowaniami o charakterze skrajnie lewicowym czy nacjonalistycznym z państw europejskich. Armia posiadała komórki także w kilku miastach Dalekiego Wschodu. W latach 70. uchodziła za jedną z najbardziej niebezpiecznych grup terrorystycznych.

Jego rodzicami byli Jehuda Katchalski i Cella Tsila Katchalski. Dziadek Gedaliahu Katchalski był rabinem. Aharon urodził się w Łodzi 15 września 1913 roku, gdzie rodzina Katchalskich (wówczas Kaczalskich) mieszkała do 1916 roku. Właśnie w owym roku w czasie trwania I wojny światowej wojska niemieckie wkroczyły na ziemie Królestwa Polskiego. Warunki życia w strefach osiedlania Żydów stały się tragiczne. Władze carskie obawiając się, że zdesperowani Żydzi podejmą współpracę z Niemcami, zniosły ograniczenia w osadnictwie żydowskim. Żydom pozwolono na osiedlanie się na terytorium całego Cesarstwa Rosyjskiego. W ten sposób rodzina Katchalskich w poszukiwaniu bezpieczeństwa znalazła się w Kijowie. Właśnie tutaj, 16 maja 1916 roku, urodził się im drugi syn Efraim. Bardzo szybko okazało się jednak, że w Łodzi jest dużo bezpieczniej niż w odległej Ukrainie ogarniętej jeszcze rewolucją, a następnie wojną domową. Rodzina opuściła więc Kijów, a Efraim swoje wczesne dzieciństwo spędził w Łodzi, już w niepodległej Polsce.

W połowie lat dwudziestych rodzina emigrowała do Palestyny. W Jerozolimie Aharon Katzir ukończył Gimnazjum Hebrajskie, a w roku 1932 rozpoczął studia na Uniwersytecie Hebrajskim. Ten czas minął mu na służbie w żydowskiej podziemnej organizacji wojskowej Haganie oraz napisaniu i wydaniu pierwszej książki. W roku 1948 przyjął zaproszenie Chaima Weizmanna do pracy w jego instytucie naukowym jako szef Departamentu Badań Polimerów. Cztery lata później został profesorem chemii fizycznej na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Prowadził bardzo specjalistyczne i skomplikowane badania nad elektrochemią biopolimerów. Był światowym pionierem w tej dziedzinie badań. Wówczas też zaczął używać hebrajskiego nazwiska Katzir.

W roku 1961 został wyróżniony Nagrodą Izraela w dziedzinie nauk przyrodniczych, został również prezesem Izraelskiej Akademii Sztuki i Nauki. Funkcję te piastował w latach 1962-1968, a jego wykłady i artykuły były niezwykle popularne. Nic więc dziwnego, że mówiono o nim niemalże o pewnym kandydacie na prezydenta, którego wybór miał być tylko formalnością. Po wspomnianym już zamachu Izrael docenił jego nieprzeciętne umiejętności. Wydano znaczek pocztowy poświęcony jego pamięci, jeden z kraterów na Księżycu nazwano Katchalski, a program stypendialny izraelskiego Ministerstwa Obrony nazwano jego imieniem. Kiedy w roku 2005 jeden z izraelskich serwisów opublikował listę 200 największych obywateli Izraela - najbardziej zasłużonych dla tego kraju Aharon Katchalski-Katzir (bo tak najczęściej pisze się dziś jego nazwisko) w plebiscycie został umieszczony na 177 miejscu.

Prezydentem Izraela został za to jego brat Efraim. Już po wyjeździe z Polski Efraim ukończył Gimnazjum Hebrajskie, a w 1932 roku rozpoczął studia na wydziale biologii na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Sześć lat później uzyskał tytuł magistra, doceniono jego nieprzeciętne zdolności powierzając mu stanowisko mianowanego asystenta. Prowadził zajęcia ze studentami i równocześnie badania naukowe do pracy doktoranckiej. Już wówczas angażował się politycznie, wstąpił podobnie jak brat do organizacji wojskowej Haganah. W niej uzyskał stopień oficera i został dowódcą kompanii studentów tej organizacji. W roku 1941 otrzymał tytuł doktora.

W czasie wojny o niepodległość Izraela w maju 1948 roku został dowódcą korpusu naukowego izraelskiej armii. Pod jego kierunkiem prowadzono doświadczenia i eksperymenty na różnorodnych materiałach wybuchowych. Przyczynił się w poważnym stopniu do stworzenia izraelskich jednostek saperskich. Rok później już jako profesor Katzir był jednym z założycieli Instytutu Naukowego Weizmanna gdzie został kierownikiem laboratorium biofizyki. To wtedy zajmował się pionierską pracą nad modelami syntetycznych protein i ich zastosowaniem w biologii, chemii i fizyce. Prowadził również podstawowe badania nad kodem genetycznym, a niektóre odkrycia były rewolucyjne dla przemysłu i medycyny.

W roku 1966 został mianowany doradcą naukowym ministra obrony Izraela. Od tego roku przez trzy lata był naczelnym dowódcą naukowym izraelskiej armii, kierując działem badań i rozwoju technologii wojskowych. Najprawdopodobniej to ta działalność miała największe znaczenie przy późniejszej nominacji na stanowisko prezydenta Izraela. Często podróżował po jednostkach wojskowych, ośrodkach naukowych armii i zakładach zbrojeniowych. To jemu przypisuje się doprowadzenie do bliskiej współpracy świata nauki i przemysłu z armią.

Niemalże rok po tragicznej śmierci brata wybrano go na czwartego z kolei prezydenta Izraela. W tym samym roku zmienił oficjalnie swoje nazwisko na hebrajskie Katzir. Prezydentura przypadła na szczególnie trudny okres, kilka miesięcy po wyborze wybuchła wojna Izraela z koalicją Egiptu i Syrii znana jako Jom Kippur. Katzir odwiedzał żołnierzy na liniach frontu, rannych w szpitalach oraz rodziny poległych. W czasie sprawowania urzędu doszło w listopadzie 1977 roku w Izraelu do historycznej wizyty egipskiego prezydenta Anwara Sadata. Mimo ogromnych różnic dzielących obydwa kraje udało się wypracować pewne porozumienie. Obie strony skrytykowały bliskowschodnią politykę ZSRR i państw arabskich.

W tym samym roku wybrano Efraima Katzira członkiem Zagranicznego Towarzystwa Królewskiego w Londynie. W swojej działalności kładł szczególny nacisk na rozwój edukacji oraz nauki jako warunków ekonomicznego rozwoju Izraela. Zwracał szczególną uwagę na utrzymywanie żydowskiej tożsamości za granicą, a co za tym idzie na zagrożenia wynikające z asymilacji Żydów żyjących w Diasporze.

W maju 1978 roku ustąpił z urzędu prezydenta i powrócił do badań naukowych w Instytucie Weizmanna. Przypisuje mu się stworzenie podstaw pod przyszłe sukcesy Izraela w dziedzinie technologii hi-tech i network.

Miał więcej szczęścia niż brat - zmarł w roku 2009 w wieku 93 lat.

Jacek Perzyński