Kult i szlaki jakubowe ukształtowały się w średniowieczu i przetrwały prawie bez zmian do dziś. Wiodły do grobu św. Jakuba Starszego, apostoła Jezusa Chrystusa, brata Jana Ewangelisty, pierwszego biskupa Jerozolimy i pierwszego męczennika spośród Dwunastu - ściętego przez Heroda Agryppę I w 44 r. n.e.
Atlantycki grób
Według tradycyjnych przekazów, w VI w. ciało św. Jakuba miano sprowadzić z Jerozolimy do Hiszpanii do miasta Iria, gdzie zaginęło. Dopiero w 813 roku grób odnalazł pustelnik Pelagiusz. Na miejsce pochówku pustelnika doprowadził deszcz spadających gwiazd na cmentarne wzgórze - znalazł tam marmurowy sarkofag. Wokół grobu powstała osada Campus Stellae (Pole Gwiazd), której nazwa później uległa zmianie na Compostela. Tradycja podaje, że impulsem do rozszerzenia się kultu apostoła był m.in. fakt, że ukazał się on podczas zwycięskiej bitwy chrześcijan z Maurami w 844 r. pod Clavijo. Zyskał przydomek Matamaros, czyli Pogromca Maurów i wkrótce został patronem Hiszpanii.
Kult w Composteli rozszerzał się poza Hiszpanię. Na przełomie XI i XII w. wybudowano wspaniałą katedrę. W XII w. papiestwo uznało miejsce za jedno z trzech najważniejszych, obok Jerozolimy i Rzymu, miejsc pielgrzymkowych chrześcijan. W średniowieczu do Santiago de Compostela pielgrzymowało nawet do 500 tys. pątników rocznie. Ten ponadpaństwowy ruch przyczyniał się do wzajemnego poznania i zrozumienia różnych ludów europejskich. Pielgrzymowanie zbliżało, umożliwiało kontakt i jednoczyło ludy, które łączyła Ewangelia i apostolstwo świadków Chrystusa. W czasach Reformacji i związanych z nią wojen religijnych relikwie św. Jakuba zostały ukryte. Odnaleziono je dopiero w 1879 r., a papież Leon XIII w specjalnej bulli z 1884 roku potwierdził ich autentyczność. Ożywiło to na nowo ruch pielgrzymkowy. W czasach nowożytnych za sprawą pielgrzymki św. Jana Pawła II w 1982 roku do grobu apostoła Jakuba dokonało się ponowne „odkrycie” Composteli dla pielgrzymów. Papież ogłosił tu tzw. Akt Europejski, w którym zaprosił do ożywienia tradycji pielgrzymowania. Powiedział wówczas: „Ja, Jan Paweł, syn polskiego narodu, który zawsze uważał się za naród europejski, syn narodu słowiańskiego wśród Latynów i łacińskiego pośród Słowian, z Santiago kieruję do ciebie, stara Europo, wołanie pełne miłości: Odnajdź siebie samą! Bądź sobą! Odkryj swoje początki. Tchnij życie w swoje korzenie”.
Morzem i lądem
Kult św. Jakuba Starszego apostoła na ziemiach polskich był bardzo żywy od samego początku chrześcijaństwa. Największy udział w jego rozwoju od XI w. mieli benedyktyni, zaś od XIII w. dominikanie. Odkrycia archeologiczne muszli św. Jakuba w różnych częściach Polski oraz hiszpańskie źródła archiwalne potwierdzają obecność wielu pielgrzymów z Polski w Santiago de Compostela w dawnych wiekach. Również z Pomorza i przez Pomorze wyruszano do hiszpańskiego grobu. Z gdańskiego portu pielgrzymi w XIV i XV w. wyprawiali się drogą morską do Composteli. Z kultem apostoła związana jest również fundacja gdańskiego kościoła pod jego wezwaniem, znajdującego się w centrum miasta, który powstał z pieniędzy marynarzy i szyprów z miasta. Znajdował się tu także szpital dla ludzi morza i najpewniej pątników do Hiszpanii, gdyż podobne miejsca można znaleźć na innych europejskich szlakach do Santiago de Compostela. Również drugi kościół poświęcony świętemu, w Oliwie, jest związany z pielgrzymowaniem do apostolskiego grobu, ponieważ znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie klasztoru cystersów. Podobnie rzecz ma się ze znajdującym się również na pomorskim szlaku do Composteli, kościołem Wniebowzięcia NMP i dawnym klasztorem norbertanek w Żukowie.
Po apelu św. Jana Pawła II z Hiszpanii, w początkach XXI w. zaczęto reaktywować również pomorską drogę. Zaistniały do tego też formalne warunki: zlikwidowano przejścia graniczne na zachodnich granicach Polski, a także można było pielgrzymować bez paszportów. Już w latach 2005-2010 na terenie Polski przygotowano dla jakubowych pielgrzymów ponad 2200 km oznakowanych odcinków tras.
Pod znakiem muszli
Pomorska Droga św. Jakuba jest młodym szlakiem, bo pielgrzymom została oddana do użytku po rewitalizacji niespełna 10 lat temu. - Pomysł narodził się w Lęborku, gdzie powstała Lęborska Droga św. Jakuba, licząca około 120 km od sanktuarium maryjnego w Sianowie do Świętej Góry Rowokół. Następnie zebrała się grupa osób ze środowisk: samorządowego, kościelnego i branży turystycznej, żeby doprowadzić do reaktywacji całej historycznej trasy pomorskiej drogi - mówi Marta Chełkowska z Departamentu Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego.
Szlak wiedzie z Kretyngi na Litwie przez Obwód Kaliningradzki w Rosji, a dalej w Polsce przez m.in. Braniewo, Frombork, Gdańsk, Lębork, Koszalin do Szczecina i Świnoujścia. Na wyspie Uznam w Kamminke łączy się z siecią dróg niemieckich, skąd przez Francję szlak wiedzie do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii. - Przy wyznaczaniu szlaku brano pod uwagę jego przebieg jeszcze w średniowieczu, a także znajdujące się w pobliżu współczesne miejsca kultu religijnego oraz atrakcje kulturowe i przyrodnicze. Oprócz szlaku głównego są też zaproponowane szlaki alternatywne, wiodące przez inne ciekawe miejsca. W latach 2011-2013 Departament Turystyki jako realizator zadań był partnerem projektu RECReate - Revitalisation of the European Culture Router In the South Baltic Area - Pomerania Way of St. James (Rewitalizacja europejskiego szlaku kulturowego na obszarze południowego Bałtyku - Pomorska Droga św. Jakuba) realizowanego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk - dodaje M. Chełkowska.
Pomoc z urzędu
W ramach projektu do dnia dzisiejszego pomorscy urzędnicy realizują szereg działań. Rok 2011 był początkiem działań. - Skupiliśmy się wówczas jako zespół realizujący na inwentaryzacji obiektów Szlaku św. Jakuba na Pomorzu. Powstał też pierwszy folder informacyjno-promocyjny. Rok później na terenie województwa, na szlaku pojawiło się pierwsze 10 tablic informacyjnych ze stelażem. Oznakowanie szlaku było zadaniem starostwa Lębork, a nadzór nad całym projektem wraz z okresem trwałości leżał po stronie lidera projektu, miasta Lębork - przypomina urzędniczka.
Współczesny pielgrzym został też wyposażony w internetowy przewodnik PDŚJ. W 2017 r. Sejmik Województwa Pomorskiego podjął uchwałę w sprawie przystąpienia województwa pomorskiego do Europejskiej Federacji Dróg św. Jakuba z Composteli. W prace nad rozwojem szlaków pielgrzymkowych włączyły się również sąsiednie województwa: kujawsko-pomorskie i zachodniopomorskie. - Podpisano porozumienia o współpracy na rzecz rozwoju i promocji Dróg św. Jakuba w tych województwach. W ramach ustaleń Pomorskie corocznie przeznacza na rozwój i promocję Dróg św. Jakuba 8 tysięcy zł. W 2019 r. przygotowaliśmy folder dotyczący Pomorskiej Drogi św. Jakuba w naszym województwie z tłumaczeniem na język angielski i niemiecki - mówi M. Chełkowska.
Urząd Marszałkowski zrealizował też filmy promocyjne o idei Dróg Jakubowych. W 2020 r. wykonywano nowe tablice informacyjne wraz z aktualizacją starych treści. - Rozwijamy ideę Pomorskiego Szlaku św. Jakuba. Powstały koncepcje rozwoju i oznakowania Drogi Pelplińskiej i Człuchowskiej. W ramach tegorocznej współpracy trzech województw przygotowaliśmy okolicznościowy Paszport Pielgrzyma z okazji Jubileuszowego Roku Jakubowego 2021 - mówi Marta Chełkowska.
Szlak Jakubowy i jego pomorski odcinek to pierwszy ogłoszony przez Unię Europejską Europejski Szlak Kulturowy. Został wpisany też na Listę światowego dziedzictwa ludzkości Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury.
