Przyszedł na świat 14 maja 1868 r. jako siódme dziecko kołobrzeskiego lekarza Hermanna Emanuela Hirschfelda i Fryderyki Baum. Postępowa atmosfera w domu rodzinnym, w krótkim czasie ukształtowała charakter Magnusa, który podobnie jak jego ojciec czuł się bardziej Niemcem niż Żydem; w czasach studenckich ukrywać miał nawet swoje wyznanie.
W 1887 r. ukończył Gimnazjum Katedralne w Kołobrzegu i rozpoczął studia lingwistyczne we Wrocławiu. Po semestrze przerwał je skutecznie aplikując na medycynę. Naukę kontynuował w Strasburgu, Monachium, Heidelbergu i Berlinie, stając się w tym czasie również członkiem Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. W roku 1892 obronił pracę doktorską; po dwóch latach otworzył gabinet lekarski i przyrodoleczniczy w Magdeburgu.
Podstawowym zainteresowaniem naukowym Magnusa Hirschfelda była seksualność człowieka oraz jej aspekt medyczny i społeczny. Dowiedziawszy się o skazaniu na dwa lata więzienia i ciężkich robót angielskiego poety-homoseksualisty Oskara Wilde'a, jako jeden z pierwszych w Europie rozpoczął badania nad odmienną orientacją. W 1896 r. wydał pierwszą publikację w tym zakresie, lansując równocześnie pogląd, że zainteresowanie tą samą płcią nie jest chorobą.
Kilkanaście miesięcy później współzałożył Komitet Naukowo-Humanitarny, oficjalnie domagający się zniesienia paragrafu 175 niemieckiego kodeksu karnego, określającego homoseksualizm jako wymagające tępienia zboczenie niemal równe zoofilii. Aktywność organizacji sprawiła, że stanowiący jej siedzibę Berlin z czasem zaczął pełnić rolę swoistego azylu dla gejów i lesbijek z całej Europy. Postulat zwolenników Hirschfelda trafił nawet pod dyskusję w cesarskim parlamencie.
Na przełomie XIX i XX w. kołobrzeżanin był jednym z największych autorytetów w swojej dziedzinie, prowadzącym naukowo-filozoficzny dyskurs w gronie tak światłych umysłów epoki jak Zygmunt Freud czy Tomasz Mann. Równocześnie kładł podwaliny teorii chwiejności płci (metatropizmu) oraz odkrywał oddziaływanie hormonów na ludzki popęd seksualny. Był też autorem pierwszej w Niemczech powszechnej ankiety społecznej, dotyczącej orientacji płciowej.
Od 1918 r. jako członek niemieckiej SPD włączył się w życie polityczne, skłaniając się między innymi ku idei zjednoczonej Europy. W latach dwudziestych pozostawał pod wielkim wrażeniem przemian wywołanych rewolucją bolszewicką w Rosji, traktując ten kraj jako miejsce zwycięstwa biologii nad poglądami religijno-etycznymi.
Ważnym wydarzeniem było dla Magnusa Hirschfelda otwarcie w roku 1919, w zakupionej z funduszy prywatnych wilii w Berlinie-Tiergarten, Instytutu Seksuologicznego. Dwa lata później instytucja ta zorganizowała pierwszą na świecie, międzynarodową konferencję naukową poświęconą seksuologii. Nadal, bez rezultatu, próbował także lobbować za zniesieniem kar dla homoseksualistów.
W listopadzie 1930 r. wyruszył z Hamburga w podróż naukowo-badawczą po świecie. Odwiedziwszy Stany Zjednoczone, Japonię, Chiny, Azję Południowo-Wschodnią, Indie oraz Bliski Wschód (gdzie zetknął się z ideą niepodległego Izraela), wiosną 1932 r. Hirschfeld dotarł do Wiednia. W tym czasie coraz głośniej w Niemczech słychać było echa rewolucji narodowosocjalistycznej oraz związanych z nią haseł antysemickich. Na powrót do Berlina czy Kołobrzegu się nie zdecydował, przenosząc się czasowo na terytorium neutralnej Szwajcarii.
6 maja 1933 r. bojówki Sturmabteilungen oraz prawicowych studentów splądrowały Instytut Seksuologiczny. Niedługo potem większość jego biblioteki spłonęła w trakcie pokazowych demonstracji stronników Adolfa Hitlera. Mieszkając w tym czasie w Paryżu, Hirschfeld miał wyrazić oficjalny protest podkreślając swe niemieckie pochodzenie, takie same jakim legitymował się niegdyś Otto von Bismarck, czy członkowie rodzin panujących w Niemczech. Kilka miesięcy później przeprowadził się do Nicei, gdzie zmarł w 67. rocznicę swych urodzin. Pochowano go na cmentarzu Caucade.
W spisanym na początku 1935 r. testamencie cały dorobek Magnus Hirschfeld przekazał swym dwóm partnerom, z zaznaczeniem, by wykorzystano go do dalszych badań seksuologicznych.
Pamięć o kołobrzeskim naukowcu został w drugiej połowie lat trzydziestych oraz podczas II wojny światowej celowo zatarta przez ówczesne władze Niemiec.
Z mozołem starano się odbudować ją po kapitulacji III Rzeszy, jednak z dala od miejsca jego narodzin. W roku 1982 grupa badaczy założyła Stowarzyszenie im. Magnusa Hirschfelda w Berlinie Zachodnim, dzięki któremu możliwa stała się kontynuacja działań na rzecz nauki i tolerancji. Od 1990 r. w Republice Federalnej Niemiec, za osiągnięcia w dziedzinie seksuologii oraz działania reformatorskie w tym zakresie nadawany jest Medal Magnusa Hirschfelda.
Siedemnaście lat po jego ustanowieniu funkcjonowanie rozpoczęła Fundacja Hirschfelda-Eddy (drugi człon nazwy pochodzi od znanej w Europie Zachodniej aktywistki-lesbijki Fanny Eddy). A w sierpniu 2011 r. założono Narodową Fundację Magnusa Hirschfelda. O nim samym przypomina popiersie w berlińskim Muzeum Gejów (został też patronem jednej z ulic w tym mieście), czy tablice pamiątkowe w dzielnicy Tiergarten oraz na Moabicie. W Kołobrzegu na 10 zapytanych o niego kołobrzeżan, nikt nie potrafił wskazać, kim był i czym się zajmował.
ŁUKASZ GŁADYSIAK, Głos Pomorza
