Z okazji 100-lecia insurekcji kościuszkowskiej rada miasta Lwowa zamówiła obraz Panoramy Racławickiej, która miała być główną atrakcją na otwarciu Powszechnej Wystawy Krajowej. Obraz miał wykonać Jan Styka, który do współpracy zaprosił Wojciecha Kossaka.
W 1893 roku Jan Styka, Ludwig Boller i Wojciech Kossak pojechali na miejsce bitwy pod Racławicami, by dokonać rekonstrukcji historycznej. Przez kilka tygodni wykonywali rysunki, po czym stworzyli szkic kompozycyjny, czyli tzw. Małą Panoramę Racławicką.
Płótno z Belgii, rusztowanie z Wiednia
Autorem koncepcji Panoramy był Jan Styka. Opracowanie aspektów malarskich należało jednak do Wojciecha Kossaka. W ten sposób artyści podzielili się pracą. Pierwszy z nich namalował grupę chłopów zdobywających armaty rosyjskie, postać Tadeusza Kościuszki i Wojciecha Bartosza. Kossak stworzył grupę rosyjskich żołnierzy broniącej armat, kawalerię narodową i sztab jadący za naczelnikiem.
Panorama Racławicka została namalowana na sprowadzonym z Belgii płótnie żaglowym. Całość jest wykonana na czternastu kawałkach materiału o długości 15 metrów (co daje łącznie 1800 metrów kwadratowych). Gotowy obraz na płótnie umieszczono na stalowym rusztowaniu sprowadzonym z Wiednia.
W pracach artystycznych brali udział także Ludwig Boller, Tadeusz Popiel, Zygmunt Rozwadowski, Teodor Axentowicz, Michał Sozański, Włodzimierz Tetmajer i Wincenty Wodzinowski, którzy malowali krajobraz w tle. Artystom zależało przede wszystkim na upamiętnieniu bitwy pod Racławicami stoczonej 4 kwietnia 1794 przez wojska polskie pod wodzą Tadeusza Kościuszki z wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez generała Aleksandra Tormasowa.
Prace nad obrazem trały dziesięć miesięcy. Jan Styka po ich zakończeniu powiedział: "Kiedy powziąłem myśl wykonania tego dzieła, nie szło mi jedynie o uświetnienie tryumfu oręża polskiego, bo zwycięstwa większe miała Polska w dziejach swoich, ale chodziło mi o to tylko, by wykazać, że tutaj przed stu laty złączyły się wszystkie stany dla obrony Ojczyzny, ale zależało mi na uświetnieniu imienia najwznioślejszego bohatera wolności, Kościuszki. Kościuszko tak ukochał tę ziemię, o której wolność walczył, że garść jej nosił na sercu aż do zgonu."
Leżała w magazynie kolejowym
Kossak gotuje zupę dla twórców Racławic.
(fot. Wikimedia Commons)
Panorama Racławicka początkowo była eksponowana w specjalnie wybudowanej dla niej rotundzie na terenie Parku Stryjskiego we Lwowie. Projekt budynku wykonał Ludwik Baldwin - Ramułta. W roku 1896 przewieziono ją do Budapesztu. W czasie II wojny światowej została częściowo uszkodzona. Aby uchronić obraz przed dalszymi zniszczeniami dzieło zwinięto w rulon i umieszczono w klasztorze bernardynów we Lwowie.
Po wojnie udało się odzyskać Panoramę Racławicką od ZSRR. Rząd Jedności Narodowej postanowił umieścić ją we Wrocławiu, gdzie została przewieziona w 1946 roku. Pierwsze dwa lata spędziła w magazynie kolejowym Wrocław-Brochów, następnie kilka lat w Muzeum Państwowym. Od lat 60 XX pojedyncze fragmenty były eksponowane w Muzeum Śląskim (dzisiejsze Muzeum Narodowe). Miasto rozpisało dwa konkursy na projekt pawilonu, w którym miałaby się znajdować Panorama. Ich zwycięzcami zostali Ewa i Marek Dziekońscy.
Budowa rotundy rozpoczęła się na początku lat 60-tych, jednak na jej skończenie zabrakło funduszy. Na zlecenie Wiktora Zina, podsekretarza Stanu Ministerstwa Kultury i Sztuki i Generalnego Konserwatora Zabytków płótno wywieziono do Zamku Królewskiego w Warszawie. Dopiero w 1980 roku podjęto ostateczną decyzję o wystawieniu obrazu we Wrocławiu. Prace konserwatorskie, które miały odrestaurować płótno po kilkudziesięciu latach przechowywania go w różnych miejscach i warunkach zakończyły się 14 czerwca 1985 roku.
Obraz iluzji
Panorama Racławicka ma kształt hiperboli obrotowej, czyli konstrukcji, która potęguje efekt zacierania granic między powierzchnią płótna, a krajobrazem przed nią. Artyści osiągnęli to dzięki efektowi pierścienia, w którym jest zamknięty obraz oraz połączeniu obrazu olejnego z elementami dekoracyjnymi leżącymi u jego podnóża. Widz patrzący na dzieło odczuwa wrażenie uczestnictwa w wydarzeniach na nim przedstawionych, przenosi się do innego miejsca i czasu.
Panorama Racławicka cieszy się ogromną popularnością. Od 1987 roku do 2004 roku odwiedziło ją sześć milionów ludzi. Wśród gości ją odwiedzających znaleźli się: papież Jan Paweł II, królowa Holandii Beatrix i Czesław Miłosz.
Krytyk sztuki Eustachy Skrochowski powiedział o niej: "Trzeba być doprawdy ślepcem, żeby się Panoramą nie wzruszyć do głębi".
Oprac. na podstawie artykułu z Wikipedii, autorstwa, udost. na licencji CC-BY-SA 3.0
[1] Zdjęcie udostępnione jest na licencji:
Creative Commons
Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. 2.5.
