W Europie podziwiać można dwanaście wielkich panoram. Racławicka jest najlepsza

Wojciech Kossak podczas pracy nad Panoramą Racławicką
(fot. Wikipedia)

Wiosną 1893 roku malarze Jan Styka, Ludwig Boller oraz Wojciech Kossak pojechali na miejsce bitwy pod Racławicami, żeby poznać topografię terenu oraz dokonać próby rekonstrukcji rozmieszczenia wojsk kościuszkowskich i samego przebiegu bitwy. Przez kilka tygodni wykonywali szkice i rysunki, na podstawie których sporządzili potem ogólny szkic kompozycyjny składający się z 4 części - tzw. Małą Panoramę Racławicką. Artyści zbierali także wszelkie dostępne materiały ikonograficzne niezbędne do powstania dzieła oraz rozpoczęli studia na podstawie zbiorów muzealnych dotyczące umundurowania oraz uzbrojenia obu wojsk.

Największy udział w pracy nad dziełem mieli Jan Styka i Wojciech Kossak. Inicjatorem powstania Panoramy oraz autorem koncepcji figuralnej był ten pierwszy. Natomiast opracowanie aspektów malarskich dzieła należało do Kossaka. Artyści podzielili przestrzeń malarską obrazu po połowie. Granica podziału przebiegała w scenie zdobywania rosyjskich armat przez milicję chłopską. Kosynierów malował Styka, a rosyjskich żołnierzy Kossak. Ogółem w całości panoramy udział Styki wyniósł jednak ok. 30%, podczas gdy Kossak namalował pozostałe 70%.

Tadeusz Kościuszko jest jedną z centralnych postaci panoramy
(fot. Archiwum)

Panorama Racławicka ukazuje artystyczną wizję przebiegu bitwy pod Racławicami stoczonej w okolicach wsi Racławice, Dziemięrzyce i Janowiczki. Na obrazie zostali przedstawieni uczestnicy bitwy, m.in. naczelnik Tadeusz Kościuszko, gen. Antoni Madaliński, gen. Łukasz Biegański, gen. Stanisław Fiszer, kapitan Kajetan Nidecki, gen. Gabriel Taszycki, gen. Jan Slaski, kosynier milicji chłopskiej Wojciech Bartos, kosynier milicji chłopskiej Stanisław Świstacki, major Ignacy Zborowski, gen. Józef Zajączek, Piotr Bernier, kapitan Jan Junga, płk. Konstanty Lucke, a ze strony rosyjskiej generał Aleksander Tormasow oraz płk. Muromcew.

Rotunda we Lwowie, w której przed wojną eksponowane było monumentalne dzieło polskich malarzy
(fot. Wikipedia)

W latach 1894-1944 Panorama była wystawiana we Lwowie w specjalnie dla niej zbudowanej rotundzie na terenie Parku Stryjskiego. Obraz wystawiony został po raz pierwszy w rotundzie o średnicy ok. 38 m we Lwowie z okazji odbywającej się tam Powszechnej Wystawy Krajowej i jednocześnie z okazji stulecia bitwy (1894), 5 czerwca tegoż roku.

W roku 1896 Panorama Racławicka została przewieziona i wystawiona w Budapeszcie, gdzie cieszyła się ogromnym powodzeniem. Udostępniona była publiczności przez rok; obejrzało ją ok. 800 000 Węgrów.

W czasie II wojny światowej częściowo uszkodzona, gł. w czasie bombardowań w r. 1944. Uratowana przed ewentualną dalszą dewastacją związaną z wkroczeniem Armii Czerwonej przez zwinięcie w rulon i umieszczenie w lwowskim klasztorze bernardynów. Po wojnie, dzięki staraniom władz polskich udało się odzyskać od ZSRR część lwowskich dzieł sztuki i zbiorów Ossolineum. Ówczesny polski Rząd Jedności Narodowej postanowił zbiory te wraz z Panoramą umieścić we Wrocławiu.

Od czerwca 1985 roku panorama eksponowana jest w rotundzie we Wrocławiu
(fot. Julo/Wikipedia)

W 1946 przewieziona została do Wrocławia, gdzie najpierw przez dwa lata przeleżała w magazynie kolejowym Wrocław-Brochów, a następnie kilkanaście w Muzeum Państwowym (przemianowanym najpierw na Śląskie, następnie na Narodowe). Od lat 60. XX w. w Muzeum Śląskim (potem Narodowym) eksponowano tylko pojedyncze jego fragmenty ("bryty", czyli sekcje, z których składa się ponad stumetrowe malowidło), a pozostałą część jedynie przechowywano, poddając niezbyt konsekwentnie konserwacji aż do 1980. Przez lata 60. i lata 70. trwały też zakulisowe dyskusje na temat miejsca ekspozycji. Otwarcie ekspozycji Panoramy Racławickiej nastąpiło dopiero 14 czerwca 1985.

Opracowano na podstawie Wikipedii