Synagoga Wielka w Katowicach - zabytek, którego już nie ma. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków miasta ARCHIWALNE ZDJĘCIA

Nowa Synagoga w Katowicach, zwana Wielką, została zbudowana w 1900 roku przy dzisiejszej ulicy Mickiewicza. Decyzję o jej budowie podjęto z powodu braku miejsca w Starej Synagodze, pomimo jej przebudowy w 1883 roku. Projektantem był Max Grünfeld, który łączył w nim elementy neogotyku, neorenesansu i stylu mauretańskiego. Główną salę modlitewną zdobiła wielka kopuła z latarnią, a wnętrze mogło pomieścić 670 mężczyzn i 514 kobiet.

Na tyłach synagogi znajdował się kompleks budynków administracyjnych Gminy Żydowskiej, z których obecnie jedna część pełni funkcję przychodni zdrowia, a inna służy jako siedziba firmy ubezpieczeniowej. Wśród tych budynków znajdowała się także nowa mykwa, obecnie adaptowana na inne cele, oraz rytualna rzeźnia drobiu i piekarnia macy. Tuż obok synagogi, równolegle do niej, wzniesiono budynek szkoły, która nadal funkcjonuje jako Liceum im. Mickiewicza. Co ciekawe, aby zminimalizować zakłócenia ulicznego hałasu podczas nabożeństw, bruk na jezdni przylegającej do budynku został wyciszony korkiem.

W latach 1937–1938 w pobliżu synagogi został wzniesiony pięciopiętrowy budynek, w którym znajdował się dom modlitwy oraz siedziba instytucji gminnych.

Według analizy źródeł historycznych, pożar Wielkiej Synagogi w Katowicach najprawdopodobniej miał miejsce 8 września 1939 roku. Ogień podłożyli hitlerowcy, a władze nadzorowały aby nikt go nie gasił. Strażacy, którzy przybili na miejsce nadzorowali jedynie aby ogień nie rozprzestrzenił się na inne budynki. Kopuła z dachem zawaliła się około godziny 3:30 nad ranem.

Jak podaje portal sztetl.org, następnego dnia, 9 września, mieszkańcy Katowic mogli przeczytać na pierwszej stronie „Kattowitzer Zeitung” o starciu wojsk niemieckich z żołnierzami ukrywającymi się w gmachu Synagogi. Według autora, wymiana ognia doprowadziła do pożaru.

Niemiecka Policja Budowlana w piśmie z dnia 20 września 1939 r. nakazała Gminie na własny koszt rozebrać pozostałe ruiny synagogi. W dniu 23 lutego 1940 r. Policja Budowlana wystąpiła z wnioskiem do Urzędu Pomiaru o wykreślenie z miejskiego planu rzutu Synagogi.

W czerwcu 2006 roku fundacja Or Chaim ogłosiła plany odbudowy synagogi. Początkowo planowano odkupienie placu targowego od prywatnego właściciela. Według założeń organizatorów, synagoga miała zostać odbudowana w pierwotnym kształcie z początku 1939 roku. Projekt zakładał wykorzystanie budynku zarówno do celów sakralnych, jak i jako ozdobę miasta oraz miejsce pojednania chrześcijańsko-żydowskiego. Prezes fundacji, Jarosław Banyś, szacował, że prace mogłyby zająć około 10 lat.

W 2019 roku właściciel terenu, na którym znajdowała się synagoga, ogłosił, że ma zamiar odbudować obiekt. Prowadził on jednak walkę z urzędnikami. We wrześniu 2021 roku wydano pozwolenie na budowę synagogi. Jak wspominał Adam Grządziel - właściciel działki, w rozmowie z katowice24.info, przeznaczenie synagogi ma być „kulturalne lub społeczne". Wcześniej zapowiadał, że mogłyby się w niej znaleźć muzeum, sala koncertowa czy centrum konferencyjne.