To był skok na bank! Ukradli 12 milionów

Awaria instalacji alarmowej zmusza dyrekcję banku w jednym z miasteczek na Dolnym Śląsku do pilnego wezwania właściciela tutejszego zakładu naprawiającego telewizory i radioodbiorniki, by usunął usterkę.

Kiedy rzemieślnik szuka przyczyn awarii, jeden z kasjerów otwiera skarbiec. Elektryk jest oszołomiony widokiem gotówki, od której aż uginają się półki szafy pancernej.

Momentalnie ogarnia go żądza zdobycia pieniędzy. To właśnie wtedy w jego głowie powstaje plan włamania do banku. Stopniowo zaczyna werbować wspólników, mamiąc ich perspektywą łatwego zarobku...

To początek scenariusza filmu "Hazardziści", wyreżyserowanego w 1976 roku przez Mieczysława Waśkowskiego. Obraz opowiada historię najsłynniejszego napadu na bank w historii PRL-u.

W rolach głównych zagrali między innymi Zygmunt Malanowicz, Zdzisław Maklakiewicz, Witold Pyrkosz i Emilia Krakowska. A jak było naprawdę? W nocy z 19 na 20 sierpnia 1962 roku do oddziału Narodowego Banku Polskiego w Wołowie, oddalonym o 40 kilometrów od Wrocławia, niespełna 13-tysięcznym dziś miasteczku, wchodzą włamywacze. Rozpruwają sejf i kradną pieniądze. Z dnia na dzień stają się milionerami.

- Łupem rabusi padło 12 milionów 531 tysięcy złotych. Tej kwoty nie zapomnę nigdy. Zabrali wszystkie banknoty, zostawili tylko bilon. To suma, którą trudno sobie było wyobrazić. Przecież wtedy średnia pensja wynosiła 1600 zł - opowiada Janina Kardas, emerytowana kasjerka okradzionego banku. - Widok był straszny. Rozpruty pusty sejf, wszędzie pełno milicji. Od razu zaczęły się przesłuchania.

Wołów zamienił się w milicyjną twierdzę. Ściągnięto tam niemal wszystkich kryminalnych z Wrocławia i okolicznych komend, przyjechały posiłki z Warszawy. Ruszyła śledcza machina pod kryptonimem W-62, nadzorowana przez Komendę Główną Milicji Obywatelskiej. Najpierw w krzyżowy ogień pytań wzięci zostali pracownicy baku.

- Pytali, co robiliśmy w nocy, w dni poprzedzające napad, czy opowiadaliśmy komuś, jakie sumy przechowywane są w naszym banku, kiedy przywożone są pieniądze, jak wygląda rozkład pomieszczeń, gdzie jest sejf - wspomina pani Janina. - Byliśmy śledzeni. W drodze do pracy, na zakupy, do znajomych, zawsze mieliśmy anioła stróża, tajniacy byli wszędzie.

Śledczy chcieli bowiem sprawdzić, czy któryś z pracowników banku nie brał udziału w kradzieży. Mieli nosa...

Rankiem 20 sierpnia 1962 roku pierwsza w banku przy placu Jana III Sobieskiego w Wołowie zjawiła się sprzątaczka. Zadzwoniła do drzwi, ale nikt nie otwierał, choć powinien zrobić to strażnik z nocnej zmiany.

Kobieta odruchowo chwyciła za klamkę. Drzwi były otwarte. Weszła do środka. Nikogo nie było. W pewnym momencie usłyszała niepokojące odgłosy dobiegające z piwnicy. Zeszła na dół. Tam znalazła związanego strażnika. Wezwano milicję.

Okazało się, że strażnik objął służbę dzień wcześniej o godzinie dwudziestej. Skarbca i jego zawartości miał pilnować przez kolejnych dwanaście godzin. Jak powiedział milicjantom, gdzieś przed północą poszedł na obchód. W pewnym momencie został oślepiony światłem latarki.

- Ktoś powiedział: "Stój, oddaj pistolet" - mówił podczas przesłuchania milicjantom. - Nie widziałem ich twarzy. Na głowy mieli nasunięte pończochy.
Podłogę przebili lewarkiem

Śledczy szybko odtworzyli przebieg włamania. Nie było wątpliwości, że napad nie mógł być dziełem jednej osoby. Złodziei musiało być kilku. Ktoś musiał ich przywieźć, odwieźć, pomóc w dostaniu się do banku, sforsowaniu sejfu.

A jak się okazało, włamywacze nie poszli na łatwiznę. Z piwnicy do skarbca dostali się przez strop. Beton przebili za pomocy podnośnika samochodowego. Postawili go na podłodze piwnicy, na niego położyli stalową rurę z przyspawaną do niej metalową stopą, którą oparli o sufit. Wtedy zaczęli podnosić lewarek. Po kilku minutach żelazna stopa wypchnęła beton, torując drogę do skarbca.

Pancerne drzwi rozpruli łomem i wiertarką. Po wszystkim rozlali na podłodze samochodowy olej, by pies nie mógł podjąć tropu.

Milicjanci ustalają, że lewarek znaleziony na miejscu włamania został wyprodukowany w Polsce i można go kupić wyłącznie w Motozbytach. Najbliższy był we Wrocławiu.

Tam okazuje się, że sprzedano ich kilkadziesiąt. Szukanie ich właścicieli to jak szukanie igły w stogu siana, zwłaszcza że nikt przecież nie spisywał klientów. Kolejny dowód znaleziony na miejscu włamania to ślady samochodowych opon.

Mogły one należeć do warszawy, nysy albo żuka, czyli najpopularniejszych pojazdów tamtych czasów. Odnalezienie tego właściwego graniczyło więc z cudem. Śledztwa nie posunęły nawet o krok przesłuchania pracowników banków.

Powstaje więc hipoteza, że włamywacze pochodzą spoza Wołowa. Ale tutaj rodzi się kolejne pytanie. Dlaczego ktoś spoza miasta miałby wybrać akurat ten bank? Śledczy mają jednak w ręku jeszcze jeden oręż. Przed przywiezieniem pieniędzy do Wołowa we wrocławskim banku spisano serię i numery banknotów - 100, 200 i 500 zł. Milicjanci czekali więc na moment, w którym rabusie zaczną wydawać pieniądze, bo że tak będzie, było niemal pewne.

W związku z tym wszystkie sklepy w Polsce otrzymały numery zrabowanych pieniędzy. Podczas każdej transakcji kasjerzy mieli obowiązek sprawdzać, czy pieniądze, którymi płacono, nie pochodziły z napadu w Wołowie.

Po około dwóch miesiącach od napadu napłynęły pierwsze meldunki o próbach wprowadzenia do obiegu pojedynczych banknotów w Gliwicach, Ostrowcu Świętokrzyskim, Pruszczu Gdańskim, Opolu i Kluczborku.

To właśnie w tym ostatnim milicjanci zatrzymali żonę jednego z włamywaczy. Kobieta, która na początku października 1962 roku odwiedziła rodzinę w Kluczborku poszła do jednego z tutejszych sklepów z firanami, obrusami i narzutami.

W filmie gra ją Emila Krakowska. Piękna, z blond długimi lokami wchodzi do sklepu. Wybiera narzutę. Za zakupy płaci pochodzącą z napadu pięćsetką. Kasjerka, która nabija na kasę towar, sprawdza jego numery i serię. Po chwili mówi, że nie ma jak wydać reszty i musi iść na zaplecze, by rozmienić banknot. Wie już, że pieniądze pochodzą z napadu w Wołowie. Dzwoni po milicję...

Jeszcze tego samego dnia milicjanci zatrzymują jej męża. To Mieczysław F., właściciel zakładu radiowo-telewizyjnego w Wołowie.

W jego domu śledczy znajdują pieniądze pochodzące z napadu. W ciągu kilku dni pod kluczem jest sześciu kolejnych mężczyzn, którzy zaplanowali i dokonali napadu. Milicja odzyskuje 11 572 000 zł.

Sprawcy zdążyli wydać około 150 000 zł. Część gotówki spalili kilka dni przed zatrzymaniem. Jak się okazało, pomysłodawcą napadu był 38-letni wówczas Mieczysław F. To on rok wcześniej montował w wołowskim banku system alarmowy (w filmie go naprawiał).

Do napadu namówił też 35-letniego Józefa S., miejscowego rymarza, oraz 46-letniego taksówkarza Wiktora K. W napad został wtajemniczony również 27-letni Alfred F., mieszkający we Wrocławiu brat Mieczysława F., oraz 25-letni Mikołaj K., szwagier właściciela zakładu rymarskiego.

Jeden z mieszkańców Obornik Śląskich dostarczył grupie broń, którą sterroryzowali strażnika. Ale była jeszcze jedna osoba, bez której takie przedsięwzięcie mogło spalić na panewce. To 35-letni wówczas Rudolf D., kasjer wołowskiego banku. To on powiedział kiedy do banku przywożone są pieniądze, kiedy strażnicy robią obchód oraz że do skarbca można się dostać, przebijając podłogę.

W godzinach otwarcia dwóch ze sprawców schowało się w bankowych pomieszczeniach, w nocy sterroryzowali strażnika i wpuścili kompanów. Dzień po napadzie mężczyźni podzielili się łupem. Przez kilka lat mieli jednak nie ruszać pieniędzy. Postanowili czekać, aż sprawa przycichnie. Pokusa była jednak silniejsza...

Proces oskarżonych o przygotowanie, włamanie do banku w Wołowie oraz pomocnictwo przy zacieraniu śladów i ukrywaniu pieniędzy rozpoczął się błyskawicznie, już 4 grudnia 1962 roku przed Sądem Wojewódzkim we Wrocławiu.

Oskarżonym groziła kara śmierci. Komunistyczne władze nie patyczkowały się z ludźmi, którzy podnosili rękę na państwowe mienie.

Mogli się o tym przekonać choćby oskarżeni w tzw. aferze mięsnej, związanej z nieprawidłowościami w handlu mięsem na początku lat 60. Ich działalność polegała m.in. na kradzieży mięsa, podmienianiu towaru, fałszowaniu faktur. Jednego z oskarżonych warszawski sąd skazał na karę śmierci, czterej dostali wyroki dożywocia, a pozostali podsądni zostali skazani na kary od 9 do 12 lat więzienia.

Wrocławski sąd okazał się bardziej łaskawy. Mieczysław F., pomysłodawca i mózg całego przedsięwzięcia, oraz czterej inni mężczyźni zostali skazani na dożywocie. Dopiero po pięciu latach kary zamieniono im na 25 lat więzienia.

Dwóch kolejnych wspólników usłyszało wyroki po 15 lat odsiadki. Oprócz nich na ławie oskarżonych zasiadło dwadzieścia innych osób, krewnych i znajomych włamywaczy, pod zarzutem paserstwa, pomocnictwa w dokonaniu napadu i niepowiadomieniu o popełnieniu przestępstwa. Oni usłyszeli wyroki od roku do ośmiu lat więzienia.

Ostatni ze skazanych wyszedł na wolność w 1979 roku. Żaden z nich nigdy później nie wszedł już w konflikt z prawem. Dziś większość bohaterów tamtych wydarzeń już nie żyje. Akta sprawy zostały z kolei zniszczone podczas powodzi w 1997 roku. Nie ma też już banku w budynku przy placu Jana III Sobieskiego. Ale duch pieniądza tu pozostał.

- Mamy tu wydział finansowy naszego urzędu gminy - wyjaśnia Jacek Włosek, wiceburmistrz Wołowa. - Ale uprzedzam wszystkich, którym zaczynają chodzić po głowie różne dziwne myśli, skarbca gminy tutaj nie ma. Kasę zlikwidowaliśmy kilka lat temu. Operujemy tutaj tylko wirtualnymi pieniędzmi. Te prawdziwe trzymamy w banku.

SŁAWOMIR DRAGUŁA, Nowa Trybuna Opolska