Order Orła Białego nadawany jest za wybitne zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny.
Order od ponad 300 lat nadawany jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą przedstawicielom państw obcych. Noszony jest na wstędze błękitnej przewieszonej przez lewe ramię do prawego boku. Gwiazdę Orderu, niegdyś haftowaną, nosi się na lewej piersi.
Augst II Mocny ustanowił to odznaczenie na zamku w Tykocinie, małym mieście na Podlasiu, położonym nad rzeką Narew, gdzie bywali królowie, magnaci i książęta polscy.
Otrzymywali go w czasie I Rzeczypospolitej głównie magnaci, którzy wsparli króla w wolnej elekcji: Karol Stanisław Radziwiłł, Hieronim Lubomirski, Michał Kazimierz Ogiński, Ignacy Krasicki, Stanisław Kostka Potocki, Stanisław Małachowski, ale także ataman Iwan Mazepa.
Burzliwe dzieje odznaczenia
Awers Orderu
W czasach Augusta III stracił nieco renomę, gdyż minister Henryk Brühl masowo go sprzedawał. Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego Order Orła Białego nadano na rozkaz cesarzowej Katarzyny II wielu Rosjanom, w tym wszystkim jej faworytom z Potiomkinem na czele. Order przestał być nadawany po III rozbiorze Polski.
Ponownie został ustanowiony w 1807 jako najwyższe odznaczenie Księstwa Warszawskiego i później kongresowego Królestwa Polskiego.
Po upadku powstania listopadowego w 1831 wraz z Orderem Świętego Stanisława i Orderem Virtuti Militari został zniesiony jako order Królestwa Polskiego.
Ukazem cara został ustanowiony Cesarski i Królewski Order Orła Białego. Order ten był nadawany przez carów w latach 1831-1917, czyli aż do upadku caratu.
Order według wzoru z 1713 roku.
Ustanowienie oznaczenia Imperium Rosyjskiego, przejmującego elementy orderu Królestwa Polskiego, było jedną z represji po powstaniu listopadowym, gdy wbrew traktatowi wiedeńskiemu car uznał Królestwo Polskie za terytorium podbite, a nie odrębne państwo, związane jedynie unią personalną z Rosją. Z tego względu nie jest w tej formie i w tym okresie traktowany jako kontynuacja polskiego orderu rycerskiego.
Za II RP został odnowiony przez Sejm ustawą z dnia 4 lutego 1921 jako najwyższe odznaczenie państwowe. Otrzymał wówczas także nowy wygląd. W okresie międzywojennym nadany został 24 obywatelom polskim i 88 cudzoziemcom.
Nieliczni wyróżnieni
Order według wzoru z 1921 roku.
Od wybuchu II wojny światowej order nadawany był rzadko i tylko przez rząd RP na uchodźstwie. Poza prezydentami RP otrzymującymi go z urzędu, uhonorowano nim sześciu Polaków m.in. Tadeusza Tomaszewskiego, Eustachego Sapiehę i Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza oraz czterech cudzoziemców m.in. kard. Carlo Chiarlo, choć oficjalnie w PRL nigdy tego odznaczenia nie zniesiono.
Dekret PKWN z 22 grudnia 1944 o orderach, odznaczeniach oraz medalach wymieniał Order Orła Białego jako jedno z odznaczeń państwowych, nadawanych przez Prezydium KRN, lecz nie był on nadawany, a w 1949 jako najwyższe odznaczenie zastąpił go Order Budowniczych Polski Ludowej.
Ustawa z 17 lutego 1960 o orderach i odznaczeniach już nie wymieniała Orderu Orła Białego.
Po upadku komunizmu, 23 grudnia 1992 został restytuowany. Order obecnie nadawany jest przez Prezydenta RP. Pierwszymi osobami, które otrzymały go po 1989, z rąk prezydenta Lecha Wałęsy, byli Jan Paweł II i król Szwecji Karol XVI Gustaw.
Oprac. na podstawie artykułu z Wikipedii, autorstwa, udost. na licencji CC-BY-SA 3.0
