W wielu miejscach na Kaszubach praktykuje się tradycje, które sięgają daleko w przeszłość. Warto podkreślić, że zamiast choinek, które pojawiły się na Kaszubach dopiero w XIX wieku, dawniej w centralnym punkcie domu znajdował się snop zboża, symbolizujący obfitość.
Współczesne obchody świąt na Kaszubach wyróżniają się tradycyjnymi gwiżdżami, które są atrakcją samej w sobie. Grupy kolędników odgrywają prawdziwe show, odwiedzając sąsiadów, przebrani za różne symbole dostatku, zdrowia i płodności zwierząt. Do drzwi pukają postacie takie jak koza, niedźwiedź, baran, byk czy bocian, prowadzone przez Cygana. Towarzyszą im postacie takie jak Dziad, Baba, Panna Młoda, Kominiarz, Żyd, Diabeł, Śmierć i Małpa. Trzej Królowie z Gwiazdą oraz kolędnicy z szopką również obchodzą domy, tworząc kolorowe orszaki kolędników.
Tradycyjne dania wigilijne zamożniejszych Kaszubów opierają się na rybach w różnych postaciach. Na stołach pozostałych mieszkańców Kaszub można znaleźć skromniejsze posiłki, takie jak kluski z makiem, kapusta z grzybami oraz zupa z suszu owocowego. Wszystko to wzbogacane jest słodkościami, takimi jak orzechy czy jabłka.
Zwyczaje związane z dekoracją domów w okresie Bożego Narodzenia również mają swoje korzenie. Słomiane snopy, pająki, rajskie jabłuszka, a później bombki i ozdoby choinkowe, wszystko to tworzyło klimat świąteczny. Dzieci otrzymywały prezenty, które były zależne od zamożności rodziny, od prostych drewnianych zabawek po bunter tellery z cukierkami i łakociami.
W zależności od okresu historycznego, znane są różne sposoby dekorowania domów w okresie świąt Bożego Narodzenia. W wielu chałupach umieszczano snopy słomy, które symbolizowały obfitość. Kaszubi wierzyli, że w ten sposób zapewnią sobie dobrobyt.
- W izbach zawieszano także pająki - przestrzenne konstrukcje wykonane ze słomy, bibuły i nici - mówią pracownicy Muzeum - Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach. - Pojawienie się na Pomorzu choinki datuje się na połowę XIX w. Początkowo występowała wyłącznie w zamożnych mieszczańskich domach i bogatych dworach. W późniejszym okresie upowszechniła się również na wsiach. Choinkę chętnie przystrajano ręcznie wykonanymi dekoracjami: słomianymi i papierowymi łańcuchami, a następnie „anielskimi włosami”. Popularnymi ozdobami były również wycinane z opakowań serduszka oraz aniołki, a także ptaszki z papieru i bibuły.
Podczas wigilijnej nocy Kaszubi otaczali szczególną uwagą zwierzęta, wierząc, że dzięki poczęstowaniu ich potrawami wigilijnymi czy opłatkiem, zapewnią im dobrobyt. Dekoracje choinkowe, rzucanie suchego grochu na podłogę dla pomyślności oraz troska o drzewa to elementy dbałości o dobrobyt i szczęście w nadchodzącym roku.
Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach stanowi doskonałe miejsce do poznania i doświadczenia bożonarodzeniowych tradycji Kaszub. Obrzędowy wystrój chałup, dworów i kościoła zaprasza do odkrywania świątecznego dziedzictwa na Kaszubach.
GÒDË - BOŻE NARODZENIE NA KASZUBACH
Do 1 lutego 2024 r. można obejrzeć tradycyjne przygotowania świąteczne w gburskich chałupach i szlacheckim dworze. W zabytkowych wnętrzach odtworzono m.in. przygotowanie ozdób choinkowych i strojenie drzewka, pieczenie pierników i „orzechów” z marchwi oraz wieczerzę wigilijną.
Zwiedzanie z przewodnikiem odbywa się od poniedziałku do piątku (z wyjątkiem 25 i 26 grudnia i 6 stycznia) o każdej pełnej godzinie - 10:00, 11:00, 12:00, 13:00 i 14:00.
Nabożeństwa w kościele ze Swornegaci w okresie świąteczno-noworocznym (wstęp bezpłatny):
- 24 grudnia - 8:00
- 25 grudnia - 11:30
- 31 grudnia - 8:00
- 1 stycznia - 11:30
- 6 stycznia - 8:00
GWIÔZDKA JIDZE PRZEZ WDZYDZE
Do 5 stycznia 2024 r. w trakcie zwiedzania wysłuchacie opowieści o kaszubskich kolędnikach oraz poznacie dawne adwentowe i bożonarodzeniowe zwyczaje i wróżby. Między adwentem, a świętem Trzech Króli, prastarym zwyczajem po wsiach wędrowali zamaskowani przebierańcy zwani m.in. DZIADAMI, GWIAZDKAMI, GWIAZDORAMI, GWIZDAMI, GWIŻDŻAMI, MIKOŁAJAMI, PANESZKAMI. Tak pisał o nich w 1911 r. Izydor Gulgowski:„Przebierają się za niedźwiedzie, wielbłądy, kozły, bociany, kominiarzy, gwiazdorów, ciągną od domu do domu i urządzają różnego rodzaju żarty. Dzieci muszą odmówić modlitwy. Kto zna swoją lekcję, zostanie pochwalony i dostanie orzechy i jabłka. Wałkonie dostają rózgą."
