Zanim na jego gruzach powstał Stadion Narodowy, Stadion Dziesięciolecia Manifestu Lipcowego - jak brzmiała jego oficjalna nazwa był areną największych imprez PRL-u. Po 1989 roku jako Jarmark Europa stał się największym targowiskiem w Europie.
Wstępna koncepcja budowy nowego obiektu sportowego w Warszawie pojawiła się na początku lat 50 minionego wieku. W 1953 roku Stowarzyszenie Architektów Polskich zorganizowało konkurs architektoniczny na stadion olimpijski dla stolicy. Wygrał go zespół architektów w składzie: Jerzy Hryniewiecki, Zbigniew Ihnatowicz i Jerzy Sołtan.
Ulepiony z gruzów powojennej Warszawy
Stadion Dziesięciolecia w 1968 roku.
(fot. NAC, 40-W-100-1 [2])
W czerwcu 1954 podjęto decyzję o powierzeniu Warszawie organizacji V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w 1955, co przyspieszyło rozpoczęcie prac na stadionie, miał on się stać bowiem główną areną imprezy.
Roboty budowlane rozpoczęły się w sierpniu 1954, lecz na zmiany w projekcie w nurcie socrealizmu, nie zgadzali się Jerzy Sołtan i Zbigniew Ihnatowicz, którzy na znak protestu odeszli z zespołu. Ich projekt został ostatecznie wykorzystany w projekcie budowlanym przez nowy zespół Jerzego Hryniewieckiego.
Do usypania korony obiektu wraz z wałem pod przyszłe trybuny użyto gruzów Warszawy, zniszczonej podczas kampanii wrześniowej II wojny światowej, a następnie w powstaniu warszawskim.
Jerzy Hryniewiecki w latach 50 podczas podróży do Pekinu, zwrócił uwagę na elementy architektoniczne, które zainspirowały go do użycia podobnych w projekcie Stadionu, takich jak otaczające schody kamienne płaszcze prowadzące na koronę stadionu.
W 1967 roku niemiecki architekt Günter Behnisch przyjechał do Warszawy, by zobaczyć jak zostały usypane masy ziemne. W jego projekcie monachijskiego Stadionu Olimpijskiego przygotowanego na Letnie Igrzyska Olimpijskie 1972 trybuny głównego stadionu olimpijskiego również zostały wykonane za pomocą tej techniki.
Teren, na którym stanął stadion, położony był pomiędzy Saską Kępą a Starą Pragą, w okresie międzywojennym był częściowo fragmentem Portu Praskiego - naprzeciwko tunelu pod przystankiem PKP Warszawa Stadion przy ulicy Sokolej zachował się fragment bramy śluzowej kanału.
Rekordowe tempo budowy
Stadion był obiektem typu olimpijskiego. Arena posiadała pełnowymiarowe boisko do piłki nożnej, okalane 8-torową bieżnię lekkoatletyczną. Trybuny odkryte ze stałymi ławami drewnianymi według projektu mieściły 71 008 osób, choć w czasach największych imprez masowych zasiadało na nich prawie 100 tysięcy widzów.
Rekord frekwencji padł podczas meczu lekkoatletycznego Polska - USA, który został rozegrany 1 i 2 sierpnia 1958 roku. Warszawski mecz zakończył się zwycięstwem drużyny USA 115 do 97 wśród mężczyzn oraz triumfem Polek 54 do 52. Było to pierwsze w historii spotkanie lekkoatletycznych drużyn obu krajów.
W okolicach stadionu powstał parking samochodowy na 900 pojazdów, boisko treningowe, niewielka hala treningowa, park oraz budynek dla reporterów. Nieprzemyślanym elementem architektonicznym była odległość między płytą boiska a szatniami zawodników.
Według obowiązujących przepisów zawodnicy musieli mieć 10 minut przeznaczone na odpoczynek. Fakt, że do szatni z boiska szło się właśnie około 10 minut sprawiał, że przerwa w grze między połowami meczu musiała trwać w sumie pół godziny.
Po zaledwie 11 miesiącach budowy co stanowił ówczesny rekord światowy, jeśli chodzi o obiekt tej wielkości, nastąpiło oficjalnie otwarcie Stadionu Dziesięciolecia w dniu najważniejszego święta narodowego Polski Ludowej - 22 lipca 1955, a więc w 11 rocznicę Manifestu Lipcowego.
Tuż po - zorganizowanej z wielką pompą uroczystej gali rozegrano inaugurujące obiekt zawody sportowe, których głównym punktem był towarzyski mecz piłkarski pomiędzy reprezentacjami miast: Warszawy i Katowic (ówczesnego Stalinogrodu), zakończony rezultatem 1:2 dla gości.
Tragiczny heroizm Ryszarda Siwca
Samospalenie Ryszarda Siwca na trybunach 8 września 1968.
(fot. Wikimedia Commons / IPN)
Do końca PRL-u na stadionie odbywały się najważniejsze imprezy sportowe w kraju, m.in. spotkania piłkarskiej reprezentacji Polski, finały piłkarskiego Pucharu Polski, Derby Warszawy, memoriały Janusza Kusocińskiego, lekkoatletyczne zawody międzypaństwowe czy finisze Wyścigu Pokoju.
Stadion X-lecia był także wykorzystywany do celów kulturalnych i propagandowych. Organizowano tutaj koncerty, masówki, dożynki i uroczyste obchody ważnych dla władz socjalistycznej Polski rocznic.
Do najtragiczniejszego zdarzenia w dziejach obiektu doszło 8 września 1968, w czasie trwania ogólnokrajowych dożynek, w proteście przeciwko agresji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację samospalenia na trybunach dokonał Ryszard Siwiec.
17 czerwca 1983 uroczystą mszę na stadionie odprawił Jan Paweł II. Ostatni mecz Reprezentacji Narodowej w piłce nożnej został rozegrany na stadionie 17 kwietnia 1983 roku. W eliminacjach do Mistrzostw Europy, Polska zremisowała z Finlandią 1:1.
Jak stadion został targowiskiem
Ostatni dzień handlu na koronie Stadionu X-lecia. 30 września 2007 roku.
(fot. Wikimedia Commons [3])
Później stadion niszczał, a jego remont lub przebudowa zostały uznane za nieopłacalne. W zamian za utrzymanie obiektu stadion został w 1989 roku wydzierżawiony przez Warszawę do celów handlowych firmie Damis, która założyła na jego koronie "Jarmark Europa", złożony z ponad 5 tysięcy stoisk.
Według danych policji był to także jeden z najważniejszych węzłów handlu nielegalnym oprogramowaniem, bronią, przemycanym alkoholem i papierosami. W latach 1995-2001 przeciwko handlowcom użytkującym stadion wszczęto ponad 25 tysięcy postępowań.
Zarekwirowano około 10 milionów pirackich płyt i kaset wideo. Nielegalny handel - zwłaszcza bronią - zainspirował Jacka Kinga. W jego książce "Piąta Międzynarodówka"autor poświęca stadionowi kilka rozdziałów.
"Jarmark Europa" działał do końca września 2007 roku, kiedy to skończyła się umowa Centralnego Ośrodka Sportu z organizatorem jarmarku. Po głośnych i licznych protestach kupcy opuścili koronę stadionu. Nowym administratorem Stadionu X-lecia zostało Centrum Hurtowo-Detaliczne Stadion.
15 maja 2008 roku rozpoczęło się próbne palowanie, które miało na celu zbadanie terenu na którym miał stanąć nowy stadion i przygotowanie dokumentacji przetargowej. 22 sierpnia 2008 Centrum Hurtowo-Detaliczne Stadion przestało być zarządcą targu przy Stadionie X-lecia.
Po 29 latach piłka wraca na stadion
Mecz otwarcia EURO 2012 Polska - Grecja. 8 czerwca 2012 roku.
(fot. Wikimedia Commons / Bernenka [4])
6 września 2008 roku na Stadionie Dziesięciolecia odbył się finał serii Red Bull X-Fighters. Na zakończenie imprezy ówczesny minister sportu i turystyki Mirosław Drzewiecki oficjalne zamknął Stadion Dziesięciolecia.
W miejscu Stadionu Dziesięciolecia, w latach 2007-2011, powstał za prawie 2 miliardy złotych nowy Stadion Narodowy będący jedną z aren piłkarskich mistrzostw Europy 2012 a od 2012 jest to główny stadion reprezentacji Polski w piłce nożnej.
8 czerwca 2012 roku rozegrano na nim mecz otwarcia EURO, Polska zremisowała z Grecją 1:1.
W jego pobliżu miały stanąć między innymi wielofunkcyjna hala sportowo-widowiskowa, kryta pływalnia, boiska treningowe do hokeja na trawie, hotel czy centrum kongresowe. Wszystko wskazuje na to, że przyjdzie nam na te inwestycje jeszcze poczeka.
[1]
Zobacz zdjęcie w zbiorach NAC[2]
Zobacz zdjęcie w zbiorach NAC[3] Creative Commons
Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. 3.0. Polska
[4] Creative Commons
Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. 2.0.
Oprac. na podstawie artykułu z Wikipedii, autorstwa, udost. na licencji CC-BY-SA 3.0
