Organizacja była narzędziem Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików), w walce z religią i kościołem. Jest odpowiedzialna za stosowanie przemocy w celu zwalczania różnych grup wyznaniowych, denuncjowanie osób wierzących, niszczenie obiektów sakralnych, profanację miejsc pochówku i przedmiotów kultu religijnego.
Działalność związku była wymierzona głównie w Rosyjski Kościół Prawosławny, jako największy związek wyznaniowy w kraju, w mniejszym stopniu w inne działające w ZSRR Kościoły.
Na czele Związku stał Jemieljan Jarosławski. Organizacja od początku ściśle współpracowała najpierw z OGPU, a następnie z NKWD. Wydawała pisma ateistyczne: "Bezbożnik", "Nauka i Życie" oraz "Antyreligioznik" w których m.in. głoszono tezę, iż rozwój nauki przyczyni się do upadku wszelkich religii i triumfu rewolucji.
"Kościół pali wynalazki"
Okładka legitymacji członkowskiej Związku Wojujących Bezbożników
(fot. Wikimedia Commons)
W latach największej ateizacji w ZSRR, Józef Stalin, nawiązując do słów Karola Marksa, mówił m.in., że "Religia jest jadem dla naszych dzieci" oraz "Kościół uciska wiedzę i pali wynalazki".
W 1929 rozpoczęto działalność pod zmienioną nazwą (Związek Wojujących Bezbożników) a centralnym organem prasowym stało się pismo "Ateist" (wydawane m.in. w języku polskim). Przyjęta w ZSRR w 1929 ustawa antyreligijna ułatwiała zwalczanie religii w czasach kolektywizacji - bolszewicy uważali iż zwalczanie wpływów Cerkwi na wsi ułatwi walkę z chłopami.
Na początku lat 30. liczba członków związku wyniosła ok. 5 milionów. Organizacja zajmowała się w latach organizowaniem muzeów ateizmu (m.in. w likwidowanych masowo kościołach różnych wyznań religijnych), ekspozycji antyreligijnych w domach kultury oraz szkoleń i kursów z zakresu ateizacji.
W propagandzie ateistycznej związek położył główny nacisk na materializm dialektyczny, kult techniki i przemysłu - widząc w nim główną siłę która miała spowodować zmianę nastawienia społeczeństwa do religii. Sporządzano także tzw. czarne listy księży przeznaczonych do fizycznej likwidacji.
Religia jednak potrzebna
W 1941 w Związku Wojujących Bezbożników było 3,5 mln członków, pozyskanych w większości metodami przymusu administracyjnego. Organizacja nieoficjalnie została rozwiązana w 1941, po napaści Niemiec na ZSRR. Ówczesne działania bolszewików zmierzały do wyciszenia ateistycznej propagandy i… wykorzystania religii jako czynnika jednoczącego społeczeństwo radzieckiei.
Ostatni numer pisma "Bezbożnik" ukazał się w lipcu 1941, a oficjalnie Związek Wojujących Bezbożników został rozwiązany w 1947. W jego miejsce powołano nową strukturę mającą się zajmować propagandą ateistyczną - Wszechzwiązkowe Towarzystwo "Wiedza". W PRL jego odpowiednikiem było "Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej" powstałe w 1969 z połączenia "Towarzystwa Szkoły Świeckiej" i "Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli".
