Plac Synagogi w Tarnowskich Górach. Miejsce pełne historii i czaru. Kiedyś skupiało w synagodze ludność żydowską z całej okolicy

Plac u zbiegu ul. Królika i Szymały w Tarnowskich Górach niedawno zmienił swoją oficjalną nazwę na Plac Synagogi. Decyzję taką podjęła Rada Miejska po zaopiniowaniu jej przez komisję ds. nazewnictwa ulic.

Nowa nazwa jest historycznie uzasadniona, ponieważ na tym placu znajdowała się synagoga przed wojną. Niestety, została spalona przez Niemców w 1939 roku, a w latach 40. usunięto pozostałości zniszczonego budynku.

Plac przez długie lata pozostawał opustoszały. Dopiero w 2006 roku na tym miejscu postawiono obelisk, który upamiętnia dawnych mieszkańców i ich świątynię. Teraz, oficjalna nazwa Synagogi przypomina o historii tego miejsca i znaczeniu, jakie miało dla społeczności żydowskiej.

W latach 60. XIX wieku, wraz ze wzrostem liczby członków gminy żydowskiej, zrodziły się koncepcje budowy nowej synagogi w Tarnowskich Górach.

W listopadzie 1862 roku uzyskano zezwolenie od władz rejencji opolskiej na rozpoczęcie budowy. Architekt Constantin von Koschützky ukończył projekt budynku w sierpniu 1863 roku, a w tym samym roku rozpoczęto budowę na miejscu starej bożnicy. Uroczyste otwarcie nowej synagogi miało miejsce 1 września 1864 roku.

Niestety, podczas II wojny światowej hitlerowcy spalili synagogę w 1939 roku. W 1943 roku jej ruiny zostały ostatecznie usunięte w celu poszerzenia ulicy.

Po wojnie budynek synagogi nie został odbudowany, a jedynie drzewa wskazują miejsce, gdzie kiedyś stała.

Murowany budynek synagogi został wzniesiony na planie prostokąta, gdzie część frontowa była nieco szersza od głównego korpusu od strony zachodniej. Styl architektoniczny synagogi można określić jako mauretański. Wewnątrz znajdowała się główna sala modlitewna.

Fasada synagogi miała pewne podobieństwo do synagogi Tempelgasse w Wiedniu zaprojektowanej przez Ludwiga Förstera. Trójpodział fasady z wyższą i szerszą częścią środkową wskazywał na tę inspirację. Centralna część fasady miała kształt pseudobaszty, z otaczającymi ją sterczynami i kopułą na szczycie. Attyki grzebieniowe zdobiły frontową część synagogi.

Ściana wschodnia, zwieńczona gzymsem koronującym, również miała uproszczoną nawiązującą do fasady synagogi w Wiedniu. Centralna część była nieco podwyższona, a narożniki ozdobione smukłymi sterczynami z kopułkami. Do ściany przylegała niewielka prostokątna apsyda, przypominająca oprawę Aron ha-kodesz w innych synagogach. Nad apsydą znajdował się okulus, a na skrajnych osiach umieszczone były półokrągłe zakończone okna.

Elewacje boczne również miały gzymsy koronujące i były wyposażone w osiem półkoliście zakończonych okien - po cztery na piętrze, oddzielone od siebie pseudopilastrami, oraz po cztery na parterze. Budynek był nakryty dachem czterospadowym.

W dniu 19 listopada 2006 roku na miejscu, gdzie kiedyś stała synagoga, został odsłonięty pomnik w formie kolumny. Pomnik ten został ufundowany przez Tarnogórską Fundację Kultury i Sztuki w ramach projektu "Tarnogórzanie dla pamięci".

Autorami projektu są Artur Lubos i Krzysztof Mazik. Koszty budowy pomnika zostały pokryte ze środków zebranych podczas społecznej zbiórki oraz z dotacji, w tym od Urzędu Miejskiego, Starostwa Powiatowego i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego.

Na pomniku widnieje gwiazda Dawida oraz cytat z Księgi Rodzaju (28,17) w języku polskim i hebrajskim: "Nic to innego tylko Dom Boży i brama do nieba", wykuty w kamieniu przez Rafała Trybusa.

Przed obeliskiem znajduje się wmurowana w ziemię tablica z treścią w języku polskim: "W tym miejscu w latach od 1864 do 1939 stała synagoga zburzona przez hitlerowców. Tarnogórzanie dla pamięci 2006".

Wieczorami na ścianie jednego z budynków przy placu, gdzie kiedyś znajdowała się synagoga, widoczne są kontury tego historycznego obiektu. Oświetlanie konturów zostało zrealizowane dzięki specjalnemu reflektorowi zakupionemu przez Tarnogórską Fundację Kultury i Sztuki, przy wsparciu dotacji od Fundacji im. Stefana Batorego i Fundacji Forda w ramach programu "Dla Tolerancji".

Co ciekawe, w roku 2021, podczas prowadzenia prac remontowych na placu, w miejscu, gdzie niegdyś znajdowała się synagoga, natrafiono na dobrze zachowane ceglane fundamenty budowli oraz pozostałości kotłowni.

Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków podjął decyzję o wstrzymaniu remontu i zarządził przeprowadzenie badań archeologicznych. W trakcie tych badań przeprowadzono pogłębione wykopy, a także dokonano odkryć, takich jak fragmenty metalowych lamp, klamki z zamkami do drzwi, fragmenty szkła, sztukaterii elewacyjnej i dachówek, elementy pieca oraz tabliczkę z nazwą ulicy Obergasse.

Odkryto również pozostałości murów fundamentowych starszej synagogi z pierwszej połowy XIX wieku.