Pocztówki wielkanocne sprzed stu lat w zbiorach Muzeum Wsi Kieleckiej. Zobacz, jak wyglądały

Pierwsza pocztówka pojawiła się ponad 140 lat temu, a za jej pomysłodawcę można uznać pochodzącego z Niemiec Heinricha von Stephen. Pomysł kartki korespondencyjnej, bez koperty z ograniczonym miejscem na tekst został przez niego zgłoszony podczas konferencji pocztowej w Karlsruhe w 1865 roku. Kraje niemieckie odrzuciły jednak pomysł, a cztery lata później karty korespondencyjne bez obrazka pojawiły się w obiegu na terenie Monarchii Austro-Węgierskiej. Ich autorem był dr Emmanuel Herrmann z Akademii Handlowej w Grazu. 16 lipca 1870 roku została wysłana pierwsza ilustrowana karta pocztowa, na pomysł ten wpadł księgarz August Schwartz z Olenburga i była to tzw. „karta korespondencyjna Poczty Północno-Niemieckiej”. Dwa lata później w Zurichu w Szwajcarii wydana została pierwsza kartka z widokiem miasta. W tym samym roku karty pocztowe z widokami miast pojawiły się w Cesarstwie Rosyjskim .

Po 1872 roku karty pocztowe przedstawiające widoki miast zaczęły się pojawiać w obiegu coraz częściej. Do obiegu międzynarodowego zostały dopuszczone od 1 lipca 1875 roku. Na początku pojawiały się na nich ilustracje jednobarwne, które z czasem zastąpione zostały ilustracjami wielobarwnymi, wykonanymi w technice litograficznej. Układ karty pocztowej ewoluował. W związku z wprowadzoną reformą w 1895 roku karta pocztowa podzielona została na część korespondencyjną ozdobioną motywem zdobniczym oraz część adresową. Tak zwane długie linie adresowe utrzymały się do 1905 roku, kiedy to pocztowcy uzgodnili układ pocztówki, który znany jest do dziś. Na awersie karty pocztowej przedstawiony jest motyw zdobniczy, rewers z kolei został podzielony na dwie części: korespondencyjną - po lewej stronie oraz adresową, mniejszą po stronie prawej .

Znaczny rozwój pocztówki można zauważyć od 1900 roku. Fakt ten związany był z rozpowszechnieniem się technik fotograficznych, które z czasem wyparły litografię. Złoty okres pocztówki trwał do około 1920 roku. Były doskonałym środkiem komunikacji. Pojawiły się wówczas pocztówki okolicznościowe, obrazujące obyczaje, kulturę wydarzenia historyczne i religijne. Ilustrowane karty pocztowe przez wiele lat pełniły jedynie funkcję użytkową, służąc do przesyłania krótkich informacji, często okolicznościowych życzeń i pozdrowień. Z czasem stały się ikonograficzną dokumentacją czasów, w których powstały. Pocztówka stała się spersonalizowanym dokumentem, który obecnie jest doskonałym materiałem do badań dla socjologów, historyków i historyków sztuki. Pierwsze pocztówki miały wymiar 85-90 mm szerokości i 120-140 mm długości (dzisiaj najczęściej jest to wymiar 105 x 148 mm).

Pocztówka reklamowa

Na pomysł ilustrowanej karty pocztowej wpadł w roku 1840 angielski pisarz Theodore Hook, który ozdobił kartę własnoręcznie wykonanym rysunkiem, nakleił znaczek a następnie wysłał na własny adres. Londyński artysta William Maw Egley w 1842 roku wysłał życzenia świąteczne znajomym z namalowanymi przez siebie obrazkami. W USA pierwsza kartka bożenarodzeniowa zaprojektowana została w Bostonie przez Luisa Pranga , litografa pochodzącego z Wrocławia. Litograf w celu jej skutecznej sprzedaży zorganizował kampanię reklamową, ogłaszając pierwszy otwarty konkurs na świąteczny motyw zdobniczy. Motyw świąteczny pojawiający się na kartkach pocztowych stawał się coraz bardziej popularny, pocztówki wydawano wówczas nie tylko z okazji Świąt Bożego Narodzenia ale i z okazji świąt Wielkanocnych. Kartki wydawane były są przez właścicieli hoteli, restauracji, sklepów traktując je jednocześnie jako doskonały rodzaj reklamy.

Przyjmuje się, że pierwsza w pełni komercyjna kartka ilustrowana wydana została w 1899 roku z okazji Wystawy Światowej w Paryżu. Na pierwszym piętrze wieży Eiffla mieściła się poczta, z której wysłano 300 000 pocztówek. Wówczas też zapanowała moda na wysyłanie pocztówek do samego siebie. W tym wypadku często znaczek naklejano na stronie z ilustracją, w taki sposób aby stempel pocztowy potwierdzał pobyt w danym miejscu i był widoczny po wklejeniu kartki do albumu.

Pierwsze pocztówki były drukowane w technice litograficznej. Rysunek wykonywano na gładko wypolerowanym kamieniu wapiennym. W litografii na kamień nanoszono grafikę, a następnie zakwaszano ją słabym roztworem kwasu azotowego i gumy arabskiej. W ten sposób zatłuszczone elementy nie przyjmują farby drukarskiej, natomiast przyjmują wodę. Rysunek zwilża się wodą i nanosi farbę. Odbitkę w specjalnie przygotowanej prasie litograficznej wykonuje się poprzez przyłożenie zwilżonego papieru do kamienia. Rozwinięciem techniki litograficznej była chromolitografia, w której każdy kolor na wielobarwnej odbitce uzyskiwano z innej płyty kamiennej. Najczęściej stosowano trzy kolory, ale zdarzały się pocztówki wydrukowane z większej ilości płyt, w niektórych wypadkach nawet z 16. Dzięki technice litograficznej powstały pocztówki będące małymi dziełami sztuki. Zdobiono je winietami kwiatowymi, tłoczeniami oraz złocono. Niestety, technika litografii wymagała od wykonującego dużej pracochłonności i czasu, a w efekcie dawała niskie nakłady, które z reguły nie przekraczały 500 egzemplarzy. Takim sposobem wykonywano pocztówki do pierwszych lat XX wieku.

Od końca XIX wieku do wytwarzania pocztówek zaczęto używać na coraz szerszą skalę bromosrebrowy papier fotograficzny. Pierwsze odbitki charakteryzowały się doskonałą jakością. Metoda ta zdecydowanie skracała czas pracy. Pierwsze pocztówki fotograficzne były zdjęciami naklejonymi na karton przycięty do odpowiedniego formatu i zaopatrzony w napis „karta pocztowa”. Około 1897 roku wprowadzono do druku pocztówek technikę światłodrukową. Forma wykonana jest z żelatyny, uczulonej dwuchromianem potasu. Żelatynę wylewa się na płytę szklaną lub metalową, a następnie naświetla. Wykonane w ten sposób pocztówki były bardzo realistyczne, doskonale oddawały najdrobniejsze szczegóły. Technika ta jest bowiem nie do prześcignięcia jeżeli chodzi o reprodukowanie wszelkich oryginałów. Światłodruk stosować można do wydruków jedno i wielokolorowych oraz druku kombinowanego. Jednak nakłady uzyskane z płyty pokrytej delikatną i nietrwałą żelatyną nadal nie były wielkie do 1000 egzemplarzy. Około 1900 roku do druku pocztówek zaczęto używać autochromii polegającej na łączeniu litografii kolorowej, druku zwykłego oraz autotypii dającej duże możliwości w odwzorowywaniu intensywności kolorów. Po 1904 roku pojawiła się technika offsetowa, będącą kolejną odmianą druku płaskiego. Obraz przenoszony na papier z płaskiej formy za pośrednictwem cylindra obciągniętego gumą. Offset używany jest do dnia dzisiejszego do druków wysokonakładowych. Pozwolił on na wydawanie pocztówek w dużych ilościach. Z klasycznych technik graficznych oprócz litografii do druku pocztówek stosowano też staloryt, miedzioryt oraz drzeworyt . W produkcji pocztówek stosowano również na szeroką skalę: sztafaż, fotomontaż oraz retusz, dzięki któremu można było udoskonalić przedstawione elementy z kompozycji. W celu nadania swojego rodzaju niepowtarzalnego wyrazu kartce pocztowej na jej powierzchni wycinano niewielkie otwory a w miejsce ich wklejano różnokolorowe bibułki.

Okres do 1914 roku nazywamy często „złotym okresem pocztówki”. Paradoksalnie dzięki rozwojowi fotografii oraz nowoczesnych metod druku, a także w związku z masowymi nakładami znika jej wcześniejszy urok. Oszczędności wojenne spowodowały, że pocztówki drukowane były na gorszym papierze. Po zakończeniu działań wojennych pocztówka mimo licznych starań nie uzyskała już pozycji jaką posiadała na przełomie wieków, kiedy to była przedmiotem podziwianym, kolekcjonowanym, związanym z szerokimi kręgami odbiorców.

W zbiorach Muzeum Wsi Kieleckiej znajduje się zbiór pocztówek Wielkanocnych, datowanych na okres międzywojenny. Papier wykorzystany do kart posiada kolor kremowy. Od strony awersu druk barwny. Ilustracje zaprojektowane na awersach z motywem nawiązującym do świąt Wielkanocnych oraz personifikującym zwierzęta do ról ludzi. Każda z kart pocztowych od strony awersu opatrzona jest w dolnej części napisem Wesołego Alleluja, wykonanym czcionką naśladującą kaligrafię. Od strony rewersu druk w kolorze czarnym. kompozycja rewersu z podziałem na część adresową i korespondencyjną. Karty te wydane zostały w druku seryjnym. Niektóre z nich publikujemy pod tekstem. Zachwycają do dziś.