Powstanie korporacji uczonych

Utworzenie Polskiej Akademii Nauk było związane z postanowieniami, które zapadły na I Kongresie Nauki Polskiej w roku 1951 i połączone było z likwidacją Polskiej Akademii Umiejętności oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Stworzenie tego rodzaju instytucji miało ułatwić władzom politycznym kontakt ze środowiskiem naukowym oraz zapewniać sobie jego wsparcie, przy jednoczesnej kontroli tego środowiska.

Ponadto miało ułatwić finansowanie badań naukowych i koncentrowanie ich wokół problemów uznanych za najważniejsze dla państwa, w czym istotną rolę odgrywały zmiany zachodzące w organizacji nauki w krajach zachodnich w związku z powojenną rewolucją naukowo-techniczną. PAN została powołana ustawą z 30 października 1951 roku.

Początkowo była tylko korporacją uczonych, jednak w 1960 roku została przekształcona w rządową instytucję centralną, sprawującą ogólną pieczę nad nauką i zarządzającą siecią instytutów. W 1990 roku PAN straciła status instytucji rządowej, stając się ponownie zarówno korporacją uczonych, jak i siecią instytutów.
PAN skupia w swoim składzie najwybitniejszych polskich i zagranicznych uczonych. Członkowie krajowi dzielą się na członków rzeczywistych oraz członków korespondentów. Łączna liczba członków krajowych jest ograniczona do 350 osób.

Członkostwo w korporacji jest dożywotnie. Prawo zgłaszania kandydatów na członków korespondentów mają członkowie rzeczywiści oraz rady naukowe uczelni wyższych i instytutów PAN. Członkowie rzeczywiści są, w miarę zwalniania miejsc, wybierani spośród członków korespondentów przez wszystkich członków rzeczywistych.

Członkowie krajowi tworzą Zgromadzenie Ogólne Akademii stanowiące jej najważniejszy organ kolegialny. Członkowie, którzy ukończyli 70 rok życia otrzymują status członka-seniora i tracą bierne prawo wyborcze. Przy podejmowaniu uchwał Zgromadzenia wymagane quorum ustalane jest na podstawie liczby członków którzy nie przekroczyli 75 roku życia.

Zgodnie z art. 38 ustawy o PAN z 2010 roku, przy PAN działa Akademia Młodych Uczonych, której celem jest promowanie badań naukowych i prac rozwojowych prowadzonych przez wybitnych młodych przedstawicieli nauki polskiej. Członkami tego gremium mogą być naukowcy ze stopniem doktora, którzy nie ukończyli 38 roku życia, a łączna ich liczba nie może przekraczać 35 osób. Członków AMU wybiera zgromadzenie ogólne spośród "wyróżniających się wybitnymi osiągnięciami naukowymi młodych przedstawicieli nauki polskiej".

Kadencja członka AMU trwa 5 lat i jest jednorazowa. Członkowie AMU przedstawiają PAN opinie na temat nauki.

Oprac. na podstawie artykułu z Wikipedii, autorstwa, udost. na licencji CC-BY-SA 3.0