Symbole wielkanocne i ich znaczenie. Wielkanoc to woda żywa, szukanie zajączka i śmigus-dyngus

Symbole wielkanocne. Palma dla ochrony

Etnografowie mówią, że atmosfera świąt Wielkiej Nocy panowała już od Niedzieli Palmowej, kiedy to na pamiątkę triumfalnego wjazdu Jezusa do Jerozolimy święci się palmy w kościele.

Poświęcone palmy wieszało się przy drzwiach, by chronić dom i jego mieszkańców przed nieszczęściami.

Gospodarze omiatali palmą zwierzęta domowe, żeby dobrze się chowały, a krowy dawały dużo mleka. Z gałązek wyciągniętych z palmy robiono krzyżyki, które umieszczano na stodołach, budynkach gospodarczych, by chroniły dobytek przed nieszczęściem.

Był też wielkanocny zwyczaj zanoszenia krzyżyków na pola, by dawały lepsze plony i uchronić przed gradobiciem i żywiołem. Wierzono dawniej, że poświęcone palmy mają moc ochronną, więc połknięcie bazi z poświęconej palmy jest skutecznym lekarstwem na ból gardła.

Symbole wielkanocne. Pogrzeb żuru

Wśród dawnych zwyczajów popularne było wyganianie złych mocy przez chłopców, którzy w Wielki Czwartek biegali po wiejskich drogach z drewnianymi kołatkami. Starsi z kolei urządzali symboliczny pogrzeb żuru i śledzia, żegnając w ten sposób potrawy jedzone w Wielkim Poście. Teraz żurek jest jedną z głównych potraw na świątecznym stole, ale staropolska tradycja żegnała go na czas świąt.

W Wielki Piątek powszechny był zwyczaj zwany bożymi ranami, czyli smaganie domowników gałązkami, by dobitnie upamiętnić cierpienie Chrystusa.

Przez cały Wielki Tydzień gospodynie piekły słodkie baby i placki drożdżowe bogato posypane kruszonką. Przygotowywano dania mięsne, szykowano pasztety i kiełbasy, których w Wielkim Poście nie można było jeść.

Symbole wielkanocne. Woda żywa

Woda jest w wielu kulturach symbolem płodności, witalności i piękna.

W Wielką Sobotę oprócz wody, święcono też ogień i ciernie. Wodę wlewano do domowych kropielniczek, ogniem rozpalano w piecu, a ciernie umieszczano w domach, stodołach i chlewach w celach ochronnych. Skrapiano poświęconą wodą chaty i budynki gospodarcze. Wlewano także odrobinę poświęconej wody do studni - wierzono, że wtedy będzie czysta i zdrowa.

Dziewczęta chodziły o północy do rzek, jezior czy stawów i nabierały wodę, bo miała ona wtedy służyć urodzie. Chorzy zaś liczyli na uzdrowienie, bo w Wielką Sobotę woda miała również mieć cudowne właściwości lecznicze.

Symbole wielkanocne. Śmigus dla sympatii

Zwyczaj oblewania się wodą uznawany jest za pozostałość pogańskich praktyk, mających zapewnić zdrowie, płodność i urodę. Symbolizuje oczyszczenie po zimie i radość z nadejścia wyczekiwanej wiosny.

Oblewanie wodą młodych, niezamężnych dziewcząt przez kawalerów (i odwrotnie) było w istocie wyrazem sympatii i rodzajem dobrych życzeń. Sygnalizowało wybrance (czy wybrankowi) nasze zainteresowanie oraz cel matrymonialny. Wieś polewał się wodą, dwory skrapiały perfumami.

Nie wszyscy wiedzą, że śmigus i dyngus były kiedyś dwoma odrębnymi obyczajami.

Śmigus głównie polegał na symbolicznym biciu witkami wierzby lub palmami po nogach i oblewaniu się zimną wodą, a dyngusowanie polegało na wykupieniu się od lania pisankami. Z te dwa słowa połączyły się, dając nam znany obyczaj.

Co ciekawe, zwyczaj ten znany i praktykowany jest głownie w krajach słowiańskich, a oprócz tego zawędrował na Węgry i do... Meksyku.

Symbole wielkanocne. Szukanie zajączka

Szukanie zajączka to zwyczaj, który przywędrował do Polski z Niemiec.

Wspólna rodzinna i radosna zabawa po zakończeniu śniadania, polega na szukaniu zajączka, czyli małej niespodzianki dla dzieci.
Najczęściej rodzice czy inni dorośli chowają przed dziećmi słodycze lub zabawki w różnych miejscach; w ogrodzie, na łące albo domowych zakamarkach, a dzieci chodzą i zbierają je do koszyczka. Kto uzbiera najwięcej łakoci, wygrywa.

W koszyczku do święcenie, oprócz chleba, baranka z masła, soli, wędliny, chrzanu, musiały znaleźć się malowane jajka.

Symbole wielkanocne. Pisanka to życzenie

Przygotowywano je w Wielkim Tygodniu, zdobiąc i farbując w naturalnych barwnikach.

Zielony kolor otrzymywano przez gotowanie jajek w listkach oziminy, różne odcienie żółci, brązu w wywarze z łupin cebuli i kory dębu, a czerwieni w soku z buraków lub wywarze z suszonych liści ciemnej malwy. W niektórych częściach Polski dodatkowo zdobiono je specjalnymi technikami, charakterystycznymi dla danego regionu.

Kolory pisanek także miały symboliczne znaczenie. Fiolet i niebieski oznacza żałobę i Wielki Post, czerwony - to krew Chrystusa przelana na krzyżu za nasze grzechy, a zielony, brązowy i żółty symbolizują radość ze zmartwychwstania. Pisanki to jajka pomalowane we wzorki i symbole, a kraszanki - jednokolorowe.

Kiedyś pisanka była życzeniem wielkanocnym, jakie można było podarować innej osobie. Ozdobiona odpowiednimi symbolami oznaczała na przykład urodzaj na polach, dobrobyt w gospodarstwie, płodność czy długie życie. Pisanki można było też nie przyjąć, jeśli ktoś, kto ją wykonał, życzył nam źle. Dziś traktujemy pisanki tylko jako ozdobę. Kiedyś wierzono, że one mają moc!