Matejko zaczął malować obraz jesienią 1875 roku, a ukończył go na początku roku 1878. W lutym 1878 roku artysta sprzedał go, za kwotę 45 000 złotych reńskich, warszawskiemu finansiście Dawidowi Rosenblumowi. Pierwsza wystawa została otwarta 28 września 1878 roku w sali krakowskiego Urzędu Miasta.
W tym samym roku płótno zostało przewiezione z Krakowa na wystawę do Wiednia, a w marcu 1879 zaprezentowane w Sali Balowej Pałacu Namiestnikowskiego w Warszawie. Następnie obraz pokazywany był kolejno na wystawach malarstwa w Petersburgu, Berlinie, Lwowie i Bukareszcie. W kwietniu 1880 roku znalazł się w Paryżu, a następnie powrócił do Warszawy, gdzie był na stałe eksponowany w galerii Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.
W 1902 roku odkupiono obraz od spadkobierców Rosenbluma i przekazano w darze do zbiorów Muzeum Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. W okresie I wojny światowej obraz został, ze względów bezpieczeństwa, wywieziony do Moskwy. Do Polski powrócił w 1922 roku i został umieszczony w Warszawie.
Wielki mistrz Ulrich von Jungingen broniący się przed pieszymi wojownikami. Zginął na polu bitwy pod Grunwaldem.
(fot. Wikimedia Commons)
We wrześniu 1939 roku, na wieść o zbliżających się do stolicy wojskach niemieckich, podjęto decyzję o ewakuacji i ukryciu obrazu - pozostawienie go w Warszawie groziło unicestwieniem wskutek nalotów bombowych lub celowym zniszczeniem przez Niemców. Płótno zwinięto, zapakowano w specjalne skrzynie, załadowano na długą platformę i w asyście Stanisława Mikulicza-Radeckiego (dyrektora administracyjnego galerii), artysty malarza Stanisława Ejsmonda (wiceprezesa "Zachęty") oraz kolejnego malarza Bolesława Surałło, udano się w kierunku Lublina.
9 września o godz 7:00 konwój z obrazem zajechał przed Muzeum Lubelskie, gdzie przekazano go intendentowi muzeum, prof. Władysławowi Woydzie. Podczas niemieckiego ataku powietrznego na Lublin, jedna z bomb lotniczych uderzyła w muzeum, zabijając dwóch artystów malarzy towarzyszących konwojowi - Stanisława Ejsmonda oraz Bolesława Surałłę.
Tryumfujący wielki książę litewski Witold dowodził w bitwie wojskami litewsko-ruskimi.
(fot. Wikimedia Commons)
Po klęsce Polski lubelskie Gestapo rozpoczęło intensywne poszukiwania obrazu. Minister propagandy III Rzeszy dr Joseph Goebbels wyznaczył nagrodę 2 000 000 marek niemieckich za odnalezienie płótna lub informację o miejscu jego przechowywania. Początkowo funkcjonariusze Gestapo próbowali przekupić prof. Woydę nagrodą, niemieckim obywatelstwem i paszportem do Niemiec, następnie grozili pozbawieniem życia - Woyda konsekwentnie odmawiał współpracy.
W końcu polskie radio w Londynie nadało fałszywą wiadomość o przybyciu Bitwy pod Grunwaldem do Wielkiej Brytanii, dopiero wtedy Niemcy zaprzestali szerszych działań zmierzających do odszukania obrazu. Prof. Woyda po zaaranżowanym fikcyjnym wywiezieniu obrazu z Lublina, dokonanym w celu zatarcia śladów, ograniczeniu kręgu osób mających wiedzę o płótnie i miejscu jego przechowywania oraz, po ponownym przepakowaniu, na specjalnie skonstruowany rulon, zdecydował się ostatecznie na ukrycie Bitwy pod Grunwaldem w jednej z podlubelskich wsi, gdzie obraz przebywał do momentu zajęcia Lublina przez Armię Czerwoną w roku 1944.
Jeden z najsłynniejszych polskich rycerzy, Zawisza Czarny z Garbowa. 18 lat po Grunwaldzie zginie w tureckiej niewoli.
(fot. Wikimedia Commons)
Po zakończeniu II wojny światowej obraz został odkopany i wydobyty z zacementowanego wcześniej sarkofagu oraz 17 października 1944 oficjalnie przejęty przez kierownika resortu kultury i sztuki przy PKWN. Po wstępnym oczyszczeniu i przewiezieniu do Muzeum Narodowego w Warszawie, został pieczołowicie odrestaurowany pod kierunkiem prof. Bohdana Marconiego. Wkrótce został umieszczony w Muzeum Narodowym w Warszawie jako stały element ekspozycji, gdzie przebywa do dnia dzisiejszego.
W 2010 roku obraz miał zostać pokazany na Wawelu na wystawie "Na znak świetnego zwycięstwa" z okazji 600. rocznicy bitwy pod Grunwaldem, jednak z uwagi na zły stan płótna planu nie zrealizowano. Dorota Ignatowicz-Woźniakowska, główna konserwator Muzeum Narodowego w Warszawie oceniła, że prace konserwatorskie mogą kosztować ok. 1 miliona zł. Profesor Józef Szaniawski, który brał udział w oględzinach obrazu, zauważył m.in. postrzępione rogi i krawędzie, rozchodzące się włókna, a miejscami samo próchno. Dodatkowo obraz miejscami pokrywały trzy lub cztery warstwy werniksu, położonego często nierówno, pod którym widać było zabrudzenia zniekształcające kolorystykę.
Zyndram z Maszkowic prowadził pod Grunwaldem do boju chorągiew krakowską
(fot. Wikimedia Commons)
Renowacja Bitwy pod Grunwaldem rozpoczęła się w lipcu 2010 i składała się z dwóch etapów: prac konserwatorsko-restauratorskich prowadzonych na podobraziu oraz renowacji tzw. lica, czyli warstwy malarskiej. Ze względu na duże rozmiary dzieła (42 m2) przeprowadzono ją w specjalnie zaadaptowanej do tego celu Sali Matejkowskiej na I piętrze Muzeum Narodowego w Warszawie (gdzie na stałe eksponowany jest obraz).
Podczas trwających dwa lata prac renowacyjnych zużyto 2,5 tysiąca ostrzy skalpeli oraz ponad 150 litrów różnych rozpuszczalników za pomocą których zdrapano ok. 200 kilogramów brudu oraz warstw poprzednich konserwacji. Obraz, którego masa przed konserwacją wynosiła około 500 kilogramów ma obecnie 42,7 metrów kwadratowych oraz waży jedynie 290 kilogramów. Koszt renowacji obrazu wyniósł ponad milion złotych.
Prace zakończyły się w sierpniu 2012, a we wrześniu odrestaurowany obraz i Salę Matejkowską ponownie udostępniono dla zwiedzających.
Oprac. na podstawie artykułu z Wikipedii, autorstwa, udost. na licencji CC-BY-SA 3.0
