Zginął, bo był wierny ojczyźnie

Kazimierz Bartel ukończył Państwową Szkolę Przemysłową we Lwowie z dyplomem mistrza ślusarskiego. Po maturze rozpoczął studia mechaniczne na Politechnice Lwowskiej. Studiował także matematykę i filozofię na Uniwersytecie Franciszkańskim we Lwowie i Uniwersytecie Ludwiga Maximiliana w Monachium. Jako jeden z pierwszych uczonych w Austrii otrzymał tytuł doktora nauk technicznych. Podjął pracę na Politechnice Lwowskiej. W 1917 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego.

Podczas pierwszej wojny światowej został zgłoszony do armii austro-węgierskiej. Brał udział w walkach polsko-ukraińskich jako dowódca wojsk kolejowych i komendant obrony lwowskiego Dworca Głównego. Od 1919 roku stał na czele oddziału Kierownictwa Budowy Pociągów Pancernych. Odnosił spore sukcesy, czego efektem było powołanie Bartla na ministra kolei żelaznych.

W 1922 roku Bartel został wybrany do Sejmu. Początkowo był członkiem PSL "Wyzwolenie", następnie razem z Marianem Zyndramem-Kościałkowskim i Bolesławem Wysłouchem założył Klub Pracy.

V Rząd Bartla 29.12.1929.
(fot. Wikimedia Commons/Autor nieznany/ 1])

15 maja 1926 roku Bartel został desygnowany przez Macieja Rataja na stanowisko premiera. Dzień później wydał oświadczenie, w którym przedstawił założenia swojej polityki. Wezwał do zachowania spokoju, ciężkiej pracy i poświęcenia ojczyźnie. Za wzór moralny uznawał Józefa Piłsudskiego. Obiecał usunięcie ze stanowisk politycznych osób niekompetentnych i skorumpowanych.

Jego rząd składał się z osób bezpartyjnych. Bartel pozostał na stanowisku ministra kolei, a Piłsudski został ministrem spraw wojskowych.

Był człowiekiem pogodnym i sympatycznym. Nawet jego sejmowi przeciwnicy przyznawali, że w relacjach osobistych trudno nie lubić Bartla. Jako premier nie widział powodu, by bez wyraźnej konieczności sprawiać komukolwiek przykrość.

4 czerwca Ignacy Mościcki został wybrany na głowę państwa, a Bartel z rządem podał się do dymisji. Nowy prezydent desygnował go ponownie na premiera. Po trzech dniach od propozycji sformułowano drugi rząd Bartla.

Ogłosił konieczność walki z biurokracją, wprowadzenia apolityczności wojska i likwidacji Ministerstwa Robót Publicznych. Starał się także poprawić sytuację polskich Żydów. Rządy wpłynęły na polepszenie funkcjonowania administracji państwowej.

Ministrowie gabinetu Bartla mieli działać sprawnie i nie oglądać się na żadne polityczne więzi i przyjaźnie. Urzędnicy premiera sprawdzali i zatwierdzali budżet każdego ministerstwa. Każdy minister odpowiadał przed premierem za działanie swojego urzędu.

Klub Chrześcijańskiej Demokracji zgłosił wniosek o wotum nieufności dla ministrów Antoniego Sujkowskiego i Kazimierza Młodzianowskiego z rządku Bartla. Wniosek został przyjęty, a rząd podał się do dymisji. Marszałek Piłsudski polecił jednak prezydentowi, żeby powołał gabinet w tym samym składzie.

Trzeci rząd Kazimierza Bartla potrwał zaledwie cztery dni. 30 września zebrała się rada gabinetowa, która zdecydowała o rozwiązaniu parlamentu. Nowym premierem został Piłsudski.

Kazimierz Bartel objął stanowisko wicepremiera, ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Marszałek Piłsudski zajął się głównie sprawami wojska i polityką zagraniczną. Podczas wyborów w marcu 1928 roku nowym marszałkiem został Ignacy Daszyński. Premier podał się do dymisji, a na swoje miejsce ponownie wyznaczył Bartla. Krótko po zmianie wybuchła afera Czechowicza (budżet państwa został przekazany na kampanie BBWR - Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem).

Bartel znów zadecydował o podaniu się do dymisji. Jego miejsce zajął Kazimierz Świtalski. Posadą nie cieszył się jednak zbyt długo. Sejm przyjął wniosek o wotum nieufności wobec gabinetu Świtalskiego. Po raz piąty premierem został Kazimierz Bartel. Posadę obejmował z wieloma wątpliwościami, głównie ze względu na zły stan zdrowia. 15 marca 1930 roku podał się do dymisji, a niedługo po tym złożył swój mandat poselski. Wycofał się z polityki i wrócił do kariery naukowej. Został wybrany rektorem Politechniki Lwowskiej.

Marszałek Piłsudski na Zamku po wyborze prezydenta Mościckiego. Obok Bartel
(fot. Wikimedia Commons/ Autor nieznany/ [1])

W 1937 został powołany przez Prezydenta RP na senatora. Dwa lata później stanął na czele Komitetu Obywatelskiego. Po zajęciu Lwowa przez Niemców Bartel został aresztowany przez Gestapo. Hitlerowscy żołnierze kazali żonie i córce Bartla opuścić mieszkanie. Antyki zostały rozkradzione, a cenna biblioteka rodzinna spalona. W rodzinnej willi zamieszkali gestapowcy. 2 lipca 1941 roku Bartel został przewieziony do więzienia przy ulicy Pełczyńskiej. Dwadzieścia dni później aresztowanego przewieziono do placówki przy ulicy Łąckiego.

Wyzywano go od pachołków żydokomuny i pewnego razu, jak podał Stefanowicz, gestapowiec kazał Bartlowi czyścić buty Ukraińcowi z Hilfsgestapo, "by polski profesor i minister czyścił buty parobkowi ukraińskiemu od koni". Bartel był załamany psychicznie i, jak pisał mi Stefanowicz, nie mógł zrozumieć istoty całej tragedii.

Bartlowi zaproponowano utworzenie rządu marionetkowego okupowanej. Profesor odmówił, a reakcja Niemców była natychmiastowa. Heinrich Himmler wydał rozkaz rozstrzelania Bartla.

Kazimierz Bartel został zabity 26 lipca 1941 na Wzgórzach Wuleckich. Egzekucji dokonali członkowie oddziału Einsatzkommando zur besonderen Verwendung. W tym samym miejscu zamordowano także innych polskich naukowców.

Hitlerowcy podjęli decyzję o ukryciu dokonanej zbrodni. Sformowali z Żydów oddział "Sonderkommando 1005", który miał odkopywać mogiły zbiorowe i palić zwłoki. Żydzi odnaleźli dokumenty potwierdzające, że w grobie zostali pochowani polscy profesorowie.

3 lipca 2011 roku na Wzgórzach Wuleckich odsłonięto pomnik ku czci zamordowanych.

Wszystkie cytaty pochodzą z:

Richard M. Watt: Gorzka chwała. Polska i jej los 1918-1939. Warszawa: A.M.E Plus Group Sp. z o.o., 2005.

Oprac. na podstawie artykułu z Wikipedii, autorstwa, udost. na licencji CC-BY-SA 3.0

[1] Zdjęcie udostępnione jest na licencji:

Creative Commons
Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. 2.5.