Do powstania poczty polskiej przyczyniła się śmierć królowej Bony i spadek po niej

redakcja
Mężczyzna na motocyklu Sokół 1000 przeznaczonym do przewożenia korespondencji z opróżnianych skrzynek pocztowych.Mężczyzna na motocyklu Sokół 1000 przeznaczonym do przewożenia korespondencji z opróżnianych skrzynek pocztowych.[1]
Mężczyzna na motocyklu Sokół 1000 przeznaczonym do przewożenia korespondencji z opróżnianych skrzynek pocztowych.Mężczyzna na motocyklu Sokół 1000 przeznaczonym do przewożenia korespondencji z opróżnianych skrzynek pocztowych.[1] Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura: 1-G-5481
18 października 1558 roku król Zygmunt II August nadał przywilej pocztowy i zainicjował pierwsze międzynarodowe połączenie pocztowe między Krakowem a Wenecją. Data ta jest uważana za początek poczty na ziemiach polskich.
Konny wóz pocztowy
Konny wóz pocztowy Aung/Wikimedia Commons

Konny wóz pocztowy
(fot. Aung/Wikimedia Commons)

Podstawą polskiej organizacji pocztowej była poczta kupiecka, która swoją genezę wywodziła z potrzeby komunikowania się kupców w sprawach handlowych. Kupcy ci pochodzili z Niemiec, a później także z Włoch, z tymi zatem krajami utrzymywano najbardziej ożywione kontakty.

W XIV i XV w. Kraków kontaktował się z niemieckimi miastami za pośrednictwem posłańców, wynagradzanych przez kupieckie konfraternie. Najlepiej urządzoną tego rodzaju pocztę kupiecką posiadali Fukierowie, którzy pod koniec XV w. założyli swoje faktorie w Krakowie. Pierwotnie służyły one do handlu miedzią, z czasem jednak zaczęły załatwiać również operacje finansowe.

Poczta Fukierów wykorzystywana była początkowo jedynie do podtrzymywania łączności między tymi faktoriami a biurem centralnym w Augsburgu. W późniejszych latach z usług tej poczty korzystał król Zygmunt I Stary, królowa Bona i podkanclerzy Piotr Tomicki.

Drugą - obok fukierowskiej - poważną pocztą kupiecką była poczta Seweryna Bonera. Dom bankowy Bonera utrzymywał stałych agentów, którzy pośredniczyli w przesyłaniu korespondencji osób prywatnych. Seweryn Boner w porozumieniu z pocztą rodziny Thurn-Taxis usiłował zaprowadzić w Krakowie pocztę regularną, co udało się mu na małą skalę, ale po jego śmierci przedsiębiorstwo to upadło.

Skrzynka pocztowa w jednym z polskich miast podczas okupacji niemieckiej [3]
Skrzynka pocztowa w jednym z polskich miast podczas okupacji niemieckiej [3] Bundesarchiv, Bild 183-E11986 / CC-BY-SA

Skrzynka pocztowa w jednym z polskich miast podczas okupacji niemieckiej [3]
(fot. Bundesarchiv, Bild 183-E11986 / CC-BY-SA)

Do powstania stałej polskiej poczty przyczyniła się śmierć królowej Bony w 1557 r., gdyż król Zygmunt II August w celu wyegzekwowania spadku musiał utrzymywać stałą i regularną korespondencję z Włochami. Dnia 18 października 1558 r. monarcha udzielił przywileju na urządzenie i kierowanie pocztą Włochowi Prosperowi Prowanie.

Z poczty tej, kursującej z Krakowa do Wenecji, mogły również korzystać osoby prywatne, mimo że koszty jej utrzymania ponosił król. Prowana szybko jednak wszedł w konflikt z rodziną Thurn-Taxis, która kontrolowała połączenia pocztowe w Austrii, na Węgrzech i we Włoszech. Doprowadziło to do cofnięcia po czterech latach nadanego Prowanie przywileju.

Dnia 11 lipca 1562 r. król zawarł nowy układ z Krzysztofem Taxisem, dyrektorem naczelnym poczty cesarskiej w Wiedniu, na mocy którego objął on wszystkie poczty w Polsce, tworząc jednolitą instytucję pod nazwą Poczta Polska, czyli Królewska. W jej skład wchodziła poczta włoska (Kraków-Wiedeń-Wenecja) i poczta litewska (Kraków-Warszawa-Wilno).

Posłaniec pocztowy wyjeżdżał z Krakowa w każdą niedzielę rano, do Wiednia przybywał przybywał w środę, a następnie wyjeżdżał do Wenecji, gdzie przybywał po siedmiu dniach podróży. Na Litwę kurier udawał się w środę każdego tygodnia, by po tygodniowej jeździe pojawić się w Wilnie. Tak więc list z Krakowa do Wenecji "szedł" 10 dni, a z Krakowa do Wilna dni 7.

Przedwojenny listonosz był jedną z najważniejszych postaci w życiu polskich wsi i miasteczek. [2]
Przedwojenny listonosz był jedną z najważniejszych postaci w życiu polskich wsi i miasteczek. [2] NAC, Sygnatura: 1-G-5410

Przedwojenny listonosz był jedną z najważniejszych postaci w życiu polskich wsi i miasteczek. [2]
(fot. NAC, Sygnatura: 1-G-5410)

Opłata pocztowa wynosiła 3 grosze od 1 łuta wagi przesyłki prywatnej. Przesyłki króla i dworu były zwolnione od opłaty, ale monarcha wypłacał roczną subwencję na rzecz poczty w wysokości 1500 talarów (1200 na pocztę włoską, 300 na litewską). Kwotę tę pobierano w czterech ratach z cła krakowskiego. Cały dochód z poczty otrzymywał jej dyrektor, który w zamian musiał troszczyć się o jej utrzymanie i i zaopatrzenie.

Chociaż poczta polska pod zarządem nowego dyrektora zyskała rozległe i dobre połączenia zagraniczne, to jednak w wyniku rozmaitych intryg już po dwóch latach umowa z Taxisem została rozwiązana. Nowym dyrektorem poczty został Włoch Piotr Maffon, mieszczanin krakowski, który 9 stycznia 1564 roku otrzymał odpowiedni przywilej na prowadzenie poczty w okresie pięciu lat.

W okresie tym zaznaczył się wyraźny regres tej instytucji, m.in. zabrakło stałego połączenia z Wenecją. W związku z tym, kontrakt z Maffonem został rozwiązany przed terminem, a o kierownictwo poczty zaczął ubiegać się Sebastian Montelupi, jeden z najbogatszych mieszczan krakowskich. Stosowny przywilej otrzymał on 18 listopada 1568, ale zarząd poczty objął dopiero na mocy poszerzonego przywileju z dn. 22 czerwca 1569 roku.

Z chwilą objęcia poczty zwanej "królewską" przez Sebastiana Montelupiego, zakończył się jej początkowy okres rozwoju. Królewska poczta Montelupiego zobowiązana była dostarczać królowi przesyłki co tydzień, gdy władca przebywał w dowolnym miejscu w Koronie lub co trzy tygodnie, gdy przebywał na Litwie.

Trasa do Wenecji obsługiwana była co 15 dni, a do Wilna co 17 dni. Za swoje usługi Montelupi otrzymywał rocznie 1300 talarów oraz korzystał z opłat za prywatne przesyłki. Do jego dyspozycji stały też podwody królewskie. Siedzibą poczty była Kamienica Montelupich w Krakowie przy Rynku Głównym nr 7

Oprac. na podstawie artykułu z Wikipedii,

autorstwa

, udost. na licencji CC-BY-SA 3.0


[1]

Zobacz zdjęcie w zbiorach NAC

[2]

Zobacz zdjęcie w zbiorach NAC


[3] Zdjęcie udostępnione jest na licencji:

Creative Commons
Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. 3.0. Niemcy

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera

Zobacz Instahistorie Karoliny Stanisławczyk!

Komentarze

Komentowanie artykułów jest możliwe wyłącznie dla zalogowanych Użytkowników. Cenimy wolność słowa i nieskrępowane dyskusje, ale serdecznie prosimy o przestrzeganie kultury osobistej, dobrych obyczajów i reguł prawa. Wszelkie wpisy, które nie są zgodne ze standardami, proszę zgłaszać do moderacji. Zaloguj się lub załóż konto

Nie hejtuj, pisz kulturalne i zgodne z prawem komentarze! Jeśli widzisz niestosowny wpis - kliknij „zgłoś nadużycie”.

Podaj powód zgłoszenia

Nikt jeszcze nie skomentował tego artykułu.
Wróć na naszahistoria.pl Nasza Historia
Dodaj ogłoszenie