Mocarstwa chciały poznać tajemnice mózgu

Związki rosyjskich i niemieckich naukowców w XIX wieku i na początku XX stulecia były silne, zwłaszcza na polu medycyny. Po I wojnie światowej część z nich została jednak zerwana, i nieliczni niemieccy naukowcy pozostawali w kontakcie z rosyjskimi kolegami.

Jednym z nich był Oskar Vogt, który w 1923 roku razem z żoną Cecile uczestniczył w 1. Wszechrosyjskim Kongresie Psychoneurologii. W tym samym czasie, niemiecko-rosyjski zespół naukowców czynił wysiłki mające na celu podtrzymanie życia ciężko chorego Lenina. W jego skład wchodzili: ze strony niemieckiej Oswald Bumke, Adolf von Strümpell, Max Nonne, Georg Klemperer, Moritz Borchardt i Oskar Minkowski, a ze strony rosyjskiej Liwierij Darkszewicz, Łazar Minor i Grigorij Rossolimo.

Jeszcze za życia Lenina podnoszono kwestię, czy rozwinięcie koncepcji patoklizy Vogta dałoby nadzieję na wyleczenie przywódcy. Kilka miesięcy po śmierci Lenina, w nowym 1924 roku, Łazar Minor napisał do Vogta z ogólnymi wnioskami z konsultacji ze specjalną rządową komisją lekarzy.

W swoim liście (napisanym po niemiecku) poinformował go, że:

"Dzisiaj zostałem wezwany na posiedzenie komisji, której zadaniem jest doprowadzenie do najbardziej dokładnego przebadania oraz opisu mózgu zmarłego W.I. Lenina. Na spotkaniu tym wyrażono pogląd, że badanie powinno być uzupełnione o najdokładniejsze badania cytoarchitekoniczne, zgodne z aktualnym stanem nauki. Jednogłośnie przychylono się do wniosku o zasięgnięcie Pańskiej opinii w tej kwestii, być może nawet do wykonania przez Pana badania osobiście".

Vogt stał się wkrótce w oczach wspomnianej komisji i radzieckiego rządu najlepszym kandydatem na stanowisko szefa Instytutu. W lutym 1925 roku Vogt został członkiem korespondentem Rosyjskiej Akademii Nauk. Nie bez znaczenia był fakt, że Vogt sympatyzował z Niezależną Socjaldemokratyczną Partią Niemiec (USPD). Vogt był również w dobrych stosunkach z N. Siemaszką, Komisarzem Zdrowia Publicznego, Sekretarzem SowNarKomu, Nikołajem Gorbunowem, a także ministrem spraw zagranicznych, Maksimem Litwinowem. Jeszcze w lutym 1925 roku komisja lekarzy spotkała się z Vogtem, by wstępnie odpowiedzieć na pytanie, czy "badanie cytoarchitektoniczne mózgu może dostarczyć informacji o podłożu jego geniuszu". Podobno odpowiedź na to pytanie była jednogłośnie twierdząca.

Umowa zawarta między Instytutem W.I. Lenina, reprezentowanym przez zastępcę dyrektora Iwana Pawłowicza Towstuchę, a Oskarem Vogtem "powierzała Vogtowi badania naukowe mózgu Lenina" i "ogólny nadzór wszystkich prac". Czas trwania umowy był nieograniczony. Dziewięć paragrafów określało zadania i warunki przedsięwzięcia, m.in. zapewnienie laboratorium z personelem i szkolenie rosyjskich lekarzy w badaniach cytoarchitektonicznych.

Wstępne prace rozpoczęły się w lutym 1925 roku, gdy na zaproszenie męża do Moskwy przyjechały Cécile Vogt i Margarete Woelcke, główna preparatorka w Instytucie Badań Mózgu w Berlinie. Przywiozły one do Moskwy aparaturę (makrotom, mikrotom, mikroskop) i potrzebne odczynniki. Instytut mieścił się w laboratoriach Dmitrowki. Między 1925 a 1927 rokiem mózgowie Lenina zostało pocięte mikrotomem na cienkie plastry, i dziesiąta część z nich została poddana barwieniu i badaniom mikroskopowym. W tym samym czasie Vogt pracował nad organizacją pracy Instytutu. We wrześniu 1925 roku przedstawił swoje plany komitetowi medycznemu.

W początkowym okresie pracy Instytutu pracowali w nim Siemion Aleksandrovicz Sarkisow i Isaj Dawidowicz Sapir, którzy jako pierwsi przeszli wielomiesięczne szkolenie w berlińskim instytucie. Gdy Institut Mozga został oficjalnie otwarty w listopadzie 1928 roku, pracowało tam dodatkowo czterech lekarzy, wśród nich neuropatolodzy Iwan Nikołajewicz Filimonow i Nikołaj Siemionowicz Popow.

Zbiory Instytutu stopniowo powiększały się o kolejne preparaty, a prace nad mózgiem Lenina z wielu powodów przeciągały się. W latach 30. część naukowców pracujących w Instytucie została oskarżona o działalność kontrrewolycyjną, zesłana do łagru (Sapir) lub rozstrzelana (Popow). W 1967 roku Filimonow, Sarkisow i Czernyszew przygotowali do druku monografię Мозг В.И. Ленина. Цитоархитектоническое исследование, jednak praca pozostała niewydana. Jej fragmenty ukazały się w druku dopiero w 1993 roku.

Instytut istnieje do dziś, od 1950 roku jako instytut Rosyjskiej Akademii Nauk Medycznych.

Oprac. na podstawie artykułu z Wikipedii, autorstwa, udost. na licencji CC-BY-SA 3.0