Cyklon B został wynaleziony przez Fritza Habera, niemieckiego chemika z Wrocławia, noblistę, który ze względu na swoje żydowskie pochodzenie musiał emigrować z Niemiec w 1933 roku. Środek ten był produkowany w czasie I wojny światowej przez TASCH (Technischer Ausschuss für Schädlingsbekämpfung - Komisję Techniczną ds. Walki ze Szkodnikami) jako skuteczny produkt do odwszawiania mundurów i bielizny żołnierzy powracających z frontu.
Po wojnie TASCH została przekształcona w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością Degesch (Deutsche Gesellschaft für Schädlingsbekämpfung GmbH) z Frankfurtu nad Menem, która odegrała kluczową rolę w produkcji Cyklonu B w czasie II wojny światowej.
Udziały w Degesch miało początkowo wiele niemieckich przedsiębiorstw chemicznych, zostały one jednak przejęte we wczesnych latach 20. XX w. przez koncern chemiczny Degussa, który to opatentował proces produkcji Cyklonu B w wygodnych do użycia granulkach.
W tej formie był on masowo stosowany jako insektycyd w pralniach chemicznych, w latach 30. XX w. Aby zwiększyć kapitał spółki, Degussa zachowała dla siebie 42,5% akcji, drugie 42,5% sprzedała IG Farben. Pozostałe 15% nabył Th. Goldschmidt AG z Essen.
Spółka Degesch sama nie produkowała od tego momentu Cyklonu B, lecz była tylko licencjodawcą patentu na jego produkcję i pośrednim redystrybutorem. Insektycyd ten produkowała fabryka Dessauer Werke für Zucker and Chemische Werke z Dessau, specjalizująca się głównie w produkcji cukru.
Fabryka ta kupowała ziemię okrzemkową z IG Farben, środek zapachowy ostrzegający o niebezpieczeństwie z Schering AG, zaś cyjanowodór był otrzymywany z odpadowej melasy cukrowej pochodzącej z Dessauer Schlempe. W latach 1943 - 1945 cyjanowodór był dostarczany również z zakładów Kaliwerken znajdujących się w czeskim mieście Kolín.
Fritz Haber w 1919 roku. Rok po otrzymaniu nagrody Nobla.
(fot. Wikimedia Commons)
Cyklon B produkowany dla potrzeb komór gazowych w obozach koncentracyjnych, był na specjalne zlecenie SS pozbawiony środka zapachowego ostrzegającego o niebezpieczeństwie. Produkcja Cyklonu B bez zapachowego środka ostrzegawczego była objęta ścisłą tajemnicą.
Po wyprodukowaniu Cyklon B był formalnie sprzedawany przez Degesch Degussie. Aby obniżyć koszty dystrybucji Degussa sprzedała prawa do znaku handlowego i sprzedaży detalicznej dwóm spółkom-córkom.
Obie zostały zarejestrowane w Hamburgu i podzieliły między sobą rynek według kryterium terytorialnego. Heli obsługiwała klientów po zachodniej stronie rzeki Łaby, a Testa po wschodniej. W 1944 roku cena 1 kg cyklonu B wynosiła 5 Reichsmark.
Cyklon B był stosowany przez do trucia więźniów głównie w KL Majdanek i Auschwitz-Birkenau w ramach tzw. Operacji Reinhardt. Ofiarami Cyklonu B byli głównie Żydzi i Polacy.
Większość Cyklonu B była stosowana w niemieckich obozach koncentracyjnych jako tani i prosty w użyciu insektycyd do odwszawiania odzieży więźniów i zapobiegania w ten sposób epidemiom tyfusu.
Zawartość puszki z Cyklonem B.
(fot. Wikimedia Commons [3])
Po raz pierwszy Cyklon B został "przetestowany" jako środek przeciw ludziom w niemieckim obozie Buchenwald w styczniu lub lutym 1940 na grupie 250 romskich dzieci pochodzących z Brna.
Obozem, w którym użycie Cyklonu B było najbardziej rozpowszechnione był KL Auschwitz. 3 września 1941 roku po raz pierwszy użyto tego środka w tym obozie. Został on eksperymentalnie użyty przeciw 600 radzieckim jeńcom wojennym oraz przeciw 250 Polakom.
Z zachowanej dokumentacji wynika, że do tego niemieckiego obozu dostarczono co najmniej 25 ton Cyklonu-B, z którego część użyto do zabijania w komorach gazowych. Gdyby przyjąć za komendantem obozu Rudolfem Hössem, że do zabicia 1500 ludzi trzeba było użyć od 5 do 7 kg Cyklonu-B, oznaczałoby to, że do uśmiercania użyto go około 4000 kg.
Jednak użyto go znacznie więcej, ponieważ podana przez niego norma odnosi się do optymalnych warunków pogody i wielkości transportów. W czasie chłodów i przy dużej wilgotności powietrza potrzeba było 2-3 kilogramy cyklonu-B więcej. Jednocześnie czasami zabijano transporty mniej liczne, do zabicia których potrzebowano jednak takiego samego stężenia cyklonu, a zatem wielkość zużycia gazu musiała być odpowiednio większa.
Ze względu na łatwość ulatniania się i związaną z tym możliwość przypadkowego zatrucia cyklon-B dostarczano do obozu w szczelnych metalowych puszkach. Do ich otwierania stosowany był specjalny przyrząd, którym w wieczku puszki wybijano otwór.
Cyklon-B, podobnie jak do pozostałych niemieckich, nazistowskich obozów masowej zagłady na wschód od Łaby dostarczała spółka Testa i pochodził on z fabryki w Dessau. Skrzynie z puszkami Cyklonu nadchodziły do obozu przeważnie transportem kolejowym.
Esesmani odbierali go z oddziału dezynsekcyjnego. Czasami władze obozowe wysyłały samochody ciężarowe bezpośrednio do fabryki w Dessau. Akcja gazowania ludzi była tajna, dlatego na określenie gazu używano różnych eufemizmów. Pisano np. o "materiale do specjalnego potraktowania" czy "materiałach dla przesiedlenia Żydów".
Według szacunków podawanych przez Muzeum Auschwitz-Birkenau ofiarą komór gazowych z cyklonem B stało się ponad milion ludzi, z czego ok. 900 000 Żydów.
Po wojnie dwóm dyrektorom Testy - Bruno Teschowi i Karlowi Weinbacherowi - brytyjski trybunał wojenny udowodnił świadomą współpracę z SS przy produkcji Cyklonu B i skazał na śmierć przez rozstrzelanie.
Użycie słowa "Cyklon" lub "Zyklon" jako znaku towarowego na jakichkolwiek produktach niemieckich wywołuje od końca II wojny światowej niezmiennie gwałtowne protesty organizacji żydowskich. W 2002 roku Bosch Siemens Hausgeräte i Umbro musiały zrezygnować z prób nazwania w ten sposób swoich produktów.
Środek ten jest wciąż produkowany w czeskim Kolínie pod nazwą handlową Uragan D2 jako skuteczny, silny insektycyd.
Oprac. na podstawie artykułu z Wikipedii, autorstwa, udost. na licencji CC-BY-SA 3.0
[1] Creative Commons
Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. 3.0. Niemcy
[3] Creative Commons
Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. 3.0. Polska
