Zakłady IG Farben, na gruzach których zbudowano później firmę ZAK, powstały na przełomie lat 30. i 40. ubiegłego wieku na terenie dzisiejszego osiedla Azoty. Pierwsi robotnicy przymusowi pochodzili z Kraju Warty, czyli dzisiejszego woj. wielkopolskiego.
Z czasem przywożono też osoby z Generalnego Gubernatorstwa, głównie ofiary łapanek. Obozy dla jeńców i robotników przymusowych były integralną częścią wszystkich trzech okolicznych zakładów chemicznych, które oprócz Azotów znajdowały się także w Blachowni i Zdzieszowicach. Wkrótce zaczęli się tam pojawiać obywatele z całej Europy.
W kędzierzyńskiej fabryce wytwarzano materiały wybuchowe, a także Cyklon B. To handlowa nazwa śmiertelnie trującego związku - granulowanej ziemi okrzemkowej nasyconej cyjanowodorem. Ten związek uwalniany był po wyjęciu ze szczelnego opakowania. Cyklon B był stosowany do trucia więźniów niemieckich obozów zagłady (głównie w KL Majdanek i Auschwitz-Birkenau) w specjalnych komorach gazowych. Produkowano tam również benzynę syntetyczną na potrzeby niemieckiej armii.
Głównie z tego powodu zainteresował się nimi wywiad Armii Krajowej. Zajmował się tym m.in. II oddział komendy głównej AK, który utworzył placówkę o kryptonimie "Zagrali". Oprócz tego wywiadem zajmował się opolski inspektora Organizacji Orła Białego porucznika Pawła Wrzoda. Agenci ukrywali się wśród robotników przymusowych.
Niemcy wiedzieli o tym, że zakładami IG Farben interesuje się polska konspiracja i dlatego już w 1941 roku powołano w Kędzierzynie placówkę Gestapo. Mieściła się na obecnym Placu Wolności. Oprócz tego przy zakładach funkcjonowały dobrze obsadzone placówki policji, a także straży przemysłowej zwanej Werkschutz. Mimo to agentom wywiadu udało się pozyskać całkiem sporo informacji na temat wielkości niemieckiej produkcji, a także systemu zabezpieczenia przeciwlotniczego. Operacje prowadzono częściowo pod kierownictwem aliantów, którym najbardziej zależało na danych dotyczących IG Farben. Potrzebne im było do organizacji nalotów, które poważnie uszkodziły fabrykę i przyczyniły się do szybszego zakończenia wojny.
W grudniu 1948 roku zapadła rządowa decyzja o budowie między Bierawą a Kędzierzynem wielkich zakładów azotowych, które powstały na gruzach fabryki IG Farben.
Tomasz Kapica
NOWA TRYBUNA OPOLSKA
Pisząc tekst korzystałem z książki "50 lat Zakładów Azotowych Kędzierzyn pod redakcją Stanisława Senfta".
