Pamięć o "zwykłych" mieszkańcach ziemi oświęcimskiej pomagających więźniom KL Auschwitz przez lata była zapomnianą historią [ZDJĘCIA]

Przez lata pomoc mieszkańców Oświęcimia i ziemi oświęcimskiej była mało znaną historią. Często za to przewodnicy w Miejscu Pamięci Auschwitz spotykali się i spotykają z pytaniami, jak okoliczna ludność mogła tutaj żyć, patrząc, co dzieje się za drutami obozu.

- Jest to wynik niewiedzy i braku świadomości, co do losów mieszkańców miejscowości wokół obozu

- mówi dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, którego babcia z dziadkiem mieszkali na granicy Babic i Oświęcimia i zostali wysiedleni w związku z rozbudową przez Niemców obozu.

Od początku okupacji, mimo represji, na ziemi oświęcimskiej zaczęły powstawać struktury konspiracyjne. Wraz z powstaniem obozu wielu mieszkańców z narażeniem własnego życia i swoich rodzin włączyło się w dostarczanie żywności, lekarstw, przekazywanie korespondencji między więźniami a ich rodzinami oraz organizowane ucieczek z obozu.

Jednym z nielicznych żyjących jeszcze świadków tej historii jest Józefa Handzlik z domu Hatłas, pochodząca z Brzezinki. W 1941 roku po wysiedleniu przez Niemców z rodzicami i rodzeństwem zamieszkała w Oświęcimiu. Została ekspedientką w sklepie obuwniczym Baty na Rynku i tutaj zaczęła swoją działalność konspiracyjną. Najpierw z myślą o koleżance z pracy osadzonej w KL Auschwitz za sprzedanie żydowskiej rodzinie pary butów poza systemem kartkowym. - Dostarczałem jej lekarstwa za pośrednictwem cywilnych robotników pracujących na terenie obozu – mówiła Józefa Handzlik podczas oficjalnego otwarcia nowego muzeum.
Z czasem ta pomoc zaczęła być kierowana do innych więźniów. - Lekarstwa zdobywane od znajomego farmaceuty, ukrywałyśmy między butami na wystawie – opowiada 99-letnia obecnie pani Józefa.

Wielu z tych bohaterskich mieszkańców po latach wspominało, że wcale takimi się nie czuło. Tłumaczyli, że to był odruch serca i obowiązek, jak to często podkreślała nieżyjąca już Stanisława Morończyk z Brzeszcz, działająca w szeregach Armii Krajowej.

- Widząc wycieńczonych więźniów, kierowanych z obozu do pracy w różnych miejscach Brzeszcz, pomoc im była czymś naturalnym. Nigdy wcześniej nie spotkałam ludzi, dla których zwykła kromka chleba była jak prawdziwy ratunek

– mówiła.

Za pomoc więźniom wielu mieszkańców zapłaciło najwyższą cenę jak Władysław Ilisiński. Jego dom znajdował się po drugiej stronie Soły, wprost naprzeciwko obozu. Od drutów przez rzekę było do nich około 150-200 metrów. Ilisińscy codziennie słyszeli odgłosy krzyków torturowanych więźniów, strzałów podczas egzekucji. Razem z żoną Julią dobrze wiedzieli, co grozi za pomoc więźniom. Mimo to, wraz z trójką dzieci, od początku istnienia obozu im pomagali. Julia Ilisińska prowadziła działalność w ramach Związku Walki Zbrojnej a potem Armii Krajowej Obwodu Oświęcimskiego.

Razem z Heleną Stupką i innymi kobietami dostarczały więźniom jedzenie, lekarstwa i ciepłą odzież oraz przekazywały grypsy. Współorganizowała także ucieczki z obozu. Działalność ta nie uszła uwadze Niemców. We wrześniu 1941 r. została aresztowana wraz z mężem. Władysław trafił do KL Auschwitz, a następnie do więzienia w Wadowicach, gdzie został rozstrzelany. Julię Ilisińską Niemcy ostatecznie wypuścili.
Podobnych historii rodzin na ziemi oświęcimskiej jest wiele. W wielu przypadkach w pomoc więźniom obozu zaangażowane były dzieci. Im łatwiej było przedostać się w różne umówione miejsca, na przykład z żywnością, bo nie wzbudzały zbyt dużych podejrzeń.

Historia tego rozdziału walki z niemieckim okupantem, to także wiele śmiałych akcji oddziałów AK „Sosienki” i „Garbnik”. Pierwszy z nich pod dowództwem mjr. Jana Wawrzyczka przez kilka lat działał bezpośrednio w pobliżu obozu, organizując m.in. ucieczki. Żołnierze tego oddziału pomogli co najmniej 45 więźniom w udanych ucieczkach.

O skali pomocy więźniom zdaniem dr. Piotra Setkiewicza mogą świadczyć także reakcje Niemców. - Są dokumenty, według których komendant obozu Rudolf Hoess zwrócił się do gestapo o podjęcie stosownych kroków, aby zatrzymać tę pomoc – dodaje Piotr Setkiewicz.

Za działalność konspiracyjną na ziemi oświęcimskiej Niemcy aresztowali co najmniej 177 osób, z których w Auschwitz i innych obozach koncentracyjnych zginęły 62.

Losy mieszkańców ziemi oświęcimskiej głównie właśnie podczas okupacji niemieckiej przedstawia otwarte oficjalnie w poniedziałek Muzeum Pamięci Mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej, które będzie można zwiedzać od 1 maja.

FLESZ - Jak pozbyć się stresu w godzinę? Tę metodę stosowała NASA