Zabójstwo Milana Šufflaya

KONRAD SEBASTIAN MORAWSKI
Sufflay w mundurze austrowęgierskim
Sufflay w mundurze austrowęgierskim Fot. CC
Młotek, który roztrzaskał czaszkę Milana Šufflaya, był czymś więcej niż tylko narzędziem zbrodni. Stał się symbolem śmierci człowieka, który głośno sprzeciwiał się autorytarnemu reżimowi. Śmierci zadanej jednemu z najpiękniejszych umysłów w dziejach Bałkanów.

W lutym 2022 r. upłynęło dziewięćdziesiąt jeden lat od wydarzeń w Zagrzebiu, w wyniku których Milan Šufflay został zamordowany przez miejscową policję. Ceniony na świecie chorwacki intelektualista osiągnął powszechne uznanie ze względu na wkład wniesiony w badania nad historią Albanii i Chorwacji. Zyskał rozgłos w najważniejszych ośrodkach naukowych w Wiedniu i w Budapeszcie, ale oprócz kariery naukowej zaangażował się także w politykę. Šufflay był zdecydowanym przeciwnikiem zjednoczenia południowosłowiańskiego w okresie Wielkiej Wojny, a zarazem regularnym i głośnym krytykiem Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, które to państwo uważał za sztuczne, a jego istnienie w ocenie naukowca miało oznaczać odebranie Chorwatom prawa do samostanowienia. Wbrew władającej w Jugosławii serbskiej dynastii Karadziordziewiczów Šufflay głosił potrzebę niepodległości Chorwacji i niezależności Chorwatów. W dniu jego śmierci był to pogląd dalece niepożądany nad Dunajem, ponieważ scenę polityczną w państwie jugosłowiańskim zdominowało serbskie ugrupowanie rojalistyczne, ściśle związane ze wspomnianą dynastią, a wszelka opozycja w kraju została zdelegalizowana – jej liderzy o narodowości chorwackiej lub słoweńskiej trafili do więzień lub byli regularnie zastraszani. Nie wszyscy jednak poddali się tym groźbom, tak jak Milan Šufflay, którą przepłacił życiem swoją intelektualną walkę z reżimem Karadziordziewiczów.

Początki kariery naukowej

Milan Šufflay urodził się 8 listopada 1879 r. w chorwackiej Lepoglavie, będącej wówczas administracyjną częścią Austro-Węgier. Po rodzicach posiadał szlacheckie korzenie. Był synem Franciszki Welle von Vorsten i Augstyna Šufflaya herbu Sufflay de Otrussevcz. Dobre urodzenie zapewniło mu dostęp do najlepszych szkół na ziemiach chorwackich – na poziomie edukacji średniej uczęszczał do Gimnazjum Klasycznego w Zagrzebiu, a w 1897 r. podjął studia historyczne na Uniwersytecie w Zagrzebiu. Na każdym etapie edukacji Milan Šufflay odznaczał się znakomitymi wynikami. Jeden z jego kolegów jeszcze z okresu nauki gimnazjalnej Većeslav Vilder wspominał go: „Ambicję miał wcieloną w życie […] we wszystkim chciał być najlepszy”. Oprócz zainteresowania historią Šufflay wykazywał się wszechstronną znajomością języków obcych, w tym klasycznej greki i łaciny. Młody naukowiec we wczesnym etapie studiów władał kilkunastoma językami, co bez wątpienia ułatwiało mu prowadzenie badań naukowych nieosiągalnych bez pogłębionej znajomości języków. O potencjale i możliwościach Šufflaya świadczy fakt, że niekwestionowany chorwacki autorytet naukowy profesor Tadija Smičiklas uważał go za swojego najwybitniejszego ucznia. Kariera naukowa Milana Šufflaya przebiegała dynamicznie. W 1901 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych za rozprawę „Chorwacja i ostatnie akty Cesarstwa Wschodniego pod berłem Trzech Komnenów (1075–1180)”, którą wydano drukiem tego samego roku. Następnie w latach 1903–1904 odbył staż naukowy w Instytucie Historii Akademii Wiedeńskiej, po czym został skierowany do pracy na Uniwersytecie w Budapeszcie. Na terytorium węgierskim zamieszkał w skromnych warunkach, dorabiając jako kustosz w Muzeum Narodowym, ale jednocześnie wśród najlepszych umysłów epoki pogłębiał swoje zainteresowanie historią Bałkanów. To wtedy Šufflay wyszedł z poglądem, że historię Chorwacji należy zbadać w perspektywie bałkańskiej. Młody uczony uważał, że rozpatrywanie dziejów Chorwatów przez pryzmat kręgu cywilizacji Zachodu jest błędem. W późniejszych latach Šufflay spostrzegł, iż świat uległ wyraźnemu podziałowi na obóz zachodni i wschodni. Pod tym względem, jak stwierdził Tomislav Kardum, naukowiec wyprzedził koncepcję „zderzenia cywilizacji” Samuela Huntingtona i zakładał, że Chorwacja powinna sprzymierzyć się z Zachodem, nie zapominając jednak o swoim rodowodzie bałkańskim. W 1908 r. na zaproszenie bana Chorwacji Pavle Raucha Milan Šufflay przybył do Zagrzebia, gdzie nadano mu tytuł profesora nadzwyczajnego w Chorwackiej Akademii Nauk, a w 1912 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W trakcie Wielkiej Wojny w 1915 r. został wcielony do armii austro-węgierskiej, ale jeszcze przed zakończeniem działań wojennych został zdemobilizowany ze względu na zdiagnozowaną anemię. Wraz z powstaniem Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów w dniu 29 października 1918 r., następnie zjednoczeniem z Serbią 1 grudnia 1918 r. i równocześnie utworzeniem Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, działalność Šufflaya skoncentrowała się wokół kwestionowaniu istnienia zjednoczonego państwa. Jego poglądy zaczęły nabierać znaczenia, gdy chorwackie elity polityczne i intelektualne zdały sobie sprawę, że Królestwo SHS jest państwem odzwierciedlającym dominację serbską nad innymi narodami południowosłowiańskimi. Szczególną popularność wśród Chorwatów Šufflay uzyskał po zamachu parlamentarnym w 1928 r., a następnie po ustanowieniu dyktatury w Jugosławii przez króla Aleksandra I w 1929 r.

Aresztowanie i proces

Warto zdać sobie sprawę, że jeszcze w 1921 r. Milan Šufflay został postawiony w stan oskarżenia w Królestwie SHS pod zarzutem zdrady stanu. Na ławie oskarżonych zasiadło łącznie szesnastu chorwackich separatystów. Proces trwał od 2 do 25 czerwca 1921 r. i zakończył się wyrokami skazującymi dla trzynastu oskarżonych. Šufflay został skazany na trzy i pół roku więzienia. Zachowało się płomienne przemówienie, które wygłosił w mowie końcowej przed ogłoszeniem wyroku: „Chorwacja ma własne prawa państwowe, a Chorwaci mają naturalne prawo do samostanowienia. Zerwanie więzi z dawną monarchią stanowi fundament niepodległego państwa chorwackiego, które nie jest częścią starożytnej struktury”. Naukowiec nie akceptował legalności istnienia Królestwa SHS, a jego podstawowym argumentem było prawo do samostanowienia narodów, które w jego mniemaniu zostało odebrane Chorwatom, określając ich jako „naród prześladowany” pod rządami serbskich elit politycznych. Ponadto Šufflay stwierdził, że na toczący się proces patrzy cała Europa, która kiedyś upomni się o prawa Chorwatów. Milan Šufflay więzienie opuścił warunkowo już 2 listopada 1922 r. Swoją aktywność ponownie zaznaczył w 1924 r., gdy w 75 odcinkach na łamach gazety „Obzora” wydał powieść „On The Pacific In 2255” uznawaną dziś za pierwsze dzieło science fiction w dziejach literatury chorwackiej. Naukowiec próbował też sił w polityce. W 1925 r. kandydował do parlamentu Królestwa SHS, ale nie uzyskał mandatu. Następnie w 1928 r. miał szansę objąć katedrę Historii Południowo- Wschodniej na Uniwersytecie w Budapeszcie, ale nie otrzymał paszportu.

Obawia się o życie

Wydarzenia w Królestwie SHS na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku nabrały dynamiki. Po zamachu na posłów chorwackich w parlamencie jugosłowiańskim w 1928 r. Šufflay opublikował dzieło „Chorwacja w świetle historii i polityki światowej”, które stało się nieformalnym manifestem chorwackiego ruchu separatystycznego w Królestwie SHS. Konkluzja książki, oparta na analizie naukowej, mówiła o „świętym i odwiecznym prawie narodu chorwackiego do niepodległości”. Według Nenada Stevovicia Šufflay stał się wówczas duchowym liderem Chorwatów, a jego pozycję wzmacniał fakt, że przyjaźnił się z Vladko Mačkiem, który został politycznym liderem chorwackich separatystów po śmierci Stjepana Radicia. Naukowiec nie ustawał też w pracy naukowej. W 1929 r. Wiedeńska Akademia Nauk zaprosiła go do kontynuowania prac nad dziejami Albanii. W podobnym okresie otrzymał także zaproszenie od króla Albanii Ahmeda Zogu, który chciał uchodzić za mecenasa w badaniach Šufflaya. Król kilkukrotnie interweniował na najwyższym szczeblu, aby naukowiec mógł przybyć do Albanii. Jednak dopiero pod koniec 1930 r. otrzymał paszport. Rząd generała Živkovicia upatrywał w Šufflayu niebezpiecznego przeciwnika, zagrażającego trwałości Królestwa Jugosławii. Sądzono, że wraz z wyjazdem do Albanii, nie powróci już do kraju. Faktycznie Šufflay w grudniu przybył do Albanii, a w styczniu 1931 r. dysponował bogatym materiałem uzupełniającym jego dotychczasowe badania, które miały stać się fundamentem dwóch kolejnych tomów jego dzieła życia znanego pod nazwą „Codex Albanicus”. Na przełomie 1930 i 1931 r. podczas spotkania chorwackich separatystów naukowiec wyznał, że obawia się o własne życie. Atmosferę wokół inwigilowania Šufflaya wspomina jeden z jego ówczesnych kompanów politycznych Božidar Magovac: „Czasy były ciężkie. Ciężkie czasy dyktatury. Przed domem doktora Šufflaya nieustannie szedł policyjny detektyw, a później był śledzony krok po kroku przez cały dzień”.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Nie żyje Kris Kristofferson

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na naszahistoria.pl Nasza Historia