Jakie znaczenie miała Rewolucja Francuska? „Zbyt wcześnie, by oceniać” - miał na to pytanie odpowiedzieć Zhou Enlai, premier Chin, w 1972 r. Choć ten słynny cytat jest przekręcony, gdyż Zhou tak naprawdę komentował protesty studenckie z marca 1968 r., ale - jak to w każdej plotce - jest w nim źdźbło prawdy.
Dziedzictwo Rewolucji Francuskiej jest podważane w samej Francji niemal od chwili, gdy ona rozgorzała, echa tych dyskusji nad Sekwaną słychać do dziś. Szczególnej intensywności nabrały na przełomie XIX i XX w. przy okazji głośnej afery Dreyfusa, która podzieliła Francję na pół i pokazała, jak silne jest pęknięcie między zwolennikami a przeciwnikami zmian wprowadzonych przez rewolucję 1789 r. To właśnie wtedy rozbłysła po raz pierwszy gwiazda Charles’a Maurrasa, zwolennika monarchii i odbudowy hierarchicznego porządku we Francji, który tam obowiązywał przed zburzeniem Bastylii. Rozbłysła i świeciła właściwie aż do jego śmierci w 1952 r. Choć natężenie światła i kierunek, w którym świeciło, zmieniały się dość regularnie.
Ale nie mogło być inaczej, skoro źródło tego świata - czyli Maurras - co chwila dokonywało wolt. Wprawdzie od początku do końca swej aktywności podkreślał swe przywiązanie do wartości konserwatywnych, ale jednocześnie regularnie sprawdzał, ile różnych odcieni ten konserwatyzm mieć może. To sprawiło, że dziś nie da się go opisać inaczej niż jako człowieka sprzeczności - i w życiu osobistym, i publicznym.
Nigdy się nie ożenił, ale w domu miał syna i dwie córki (dzieci brata, które adoptował po jego śmierci). Chciał przywrócenia władzy królewskiej, ale francuscy monarchiści nie akceptowali go (z powodu jego konfliktu z ówczesnym pretendentem do tronu). Podkreślał znaczenie Kościoła katolickiego, ale jednocześnie został ekskomunikowany przez papieża Piusa XI w 1926 r. za to, że głosił (podobnie jak ruch Akcja Francuska, z którym był związany) poglądy zbytnio podważające autorytet Watykanu.
Dziś Maurras jest wspominany głównie jako autor idei, ale tak naprawdę jego całe życie to nieustanne próby zaistnienia w polityce. I to nie poprzez miękki wpływ, jaki mają liderzy opinii, tylko jak najbardziej twardy - czyli poprzez możliwość podejmowania decyzji czy przynajmniej ich współtworzenia. Najbliżej takiego stanu rzeczy był tuż po zakończeniu I wojny światowej. Maurras chwalił francuskie władze za to, że dołączyły do tej wojny i zaczęły walczyć z Niemcami (niechęć do Niemiec oraz antysemityzm były jednymi z najbardziej trwałych elementów jego programu politycznego - co w połączeniu z konserwatyzmem światopoglądowym czyniło go bardzo podobnym do Romana Dmowskiego). Gdy na początku 1922 r. premierem Francji został Raymond Poincaré, Maurras stał się jednym z jego doradców, był konsultowany m.in. przy okazji tak ważnych decyzji politycznych jak okupacja Zagłębia Ruhry w styczniu 1923 r. (Francja zdecydowała się na ten krok, by zmusić Niemcy do płacenia reparacji wojennych).
Dla Poincarégo, jednego z najważniejszych polityków III Republiki, sojusz z Maurrasem był potrzebny, gdyż w ten sposób chciał pokazać, że „nie ma on wrogów na prawicy” (by odwołać się do jego własnych słów). Jednak ich współpraca nie trwała długo. W 1924 r. Poincaré przestał być premierem, a dla Maurrasa i jego Akcji Francuskiej zaczęły się trudne chwile. Symbolem tego była papieska ekskomunika dla całej partii, ale nie tylko. Maurras obrywa zarówno od francuskiego głównego nurtu, ale także od swoich potencjalnych sojuszników, jak Filip Orleański, ówczesny następca tronu.
Testem dla Maurrasa była II wojna światowa. Nasz bohater, który właśnie co został uwolniony od ekskomuniki przez Watykan, znalazł się w szpagacie. Z jednej strony, Francja rozpoczynała wojnę z Niemcami, co tylko potwierdzało jego stare przekonanie o odwiecznej wrogości francusko-niemieckiej. Z drugiej strony to, że powstaje kolaboracyjny rząd Vichy, było - z jego perspektywy - nowym rozdaniem, a więc także (potencjalną) nową szansą wejścia do politycznej gry.
Targany przeciwnościami Maurras ostatecznie zdecydował się wejść do gry. Przeważyło to, że hitlerowskie Niemcy za swój nadrzędny cel postawiły walkę z Żydami. Wróg mego wroga jest moim przyjacielem - kierując się tą średniowieczną maksymą, uznał, że do Vichy warto się przyłączyć. Swoje odegrała w tym także jego niechęć do III Republiki, o której pisał nie inaczej niż „dziwka”. Utworzenie rządu, na którego czele stanął marszałek Philippe Petain, stało się więc dla niego „boską niespodzianką”.
Petain pozostał pod silnym wpływem Maurrasa przez całą wojnę. Wprawdzie w 1944 r. lider Akcji Francuskiej został aresztowany, ale i tak okres kolaboracji rzucił się na niego bardzo długimi cieniem - i nie zmieniły tego jego zapewnienia, że wspierał kolaboracyjny rząd w ten sam sposób, w jaki wspierał władzę w latach 1914-1918. Po wojnie już nie wyszedł z więzienia.
Jego poglądy najlepiej oddaje jedno zdanie z 1944 r. o tym, że Rewolucja Francuska była „początkiem równi pochyłej naszego upadku”. Ta myśl nie zginęła z francuskiego życia politycznego nawet po tym, jak Maurras znalazł się w więzieniu. Na pewno jego słowa uważnie studiował Charles de Gaulle - twórca V Republiki oficjalnie się do tego przyznawał. Jednak najwięcej elementów wspólnych między jego spuścizną a bieżącym programem politycznym można znaleźć we Froncie Narodowym. Można wręcz zaryzykować tezę, że w DNA tej partii wiele genów jest takich samych co w kodzie genetycznym Akcji Francuskiej, której patronował Maurras.
Gdyby narysować drzewo genealogiczne FN, pokrewieństwo byłoby jeszcze bardziej widoczne. Front powstał w 1972 r. Na jego czele stanął Jean-Marie Le Pen, ale on w chwili zakładania ugrupowania był politycznym singlem. Bazą, na której Front się oparł, był skrajnie prawicowy ruch polityczny Nowy Porządek (Ordre Nouveau), który nigdy nie ukrywał tego, że dzieła Maurrasa mocno go inspirują. Do Frontu Narodowego weszło też wielu dawnych działaczy Akcji Francuskiej. Widząc, jak wysokie dziś notowania ma Marine Le Pen we francuskiej polityce, warto więc poznać poglądy Charles’a Maurrasa.
