PRL-owska legenda mówi, że o powstaniu KBW zadecydował osobiście Stalin, chcący zaostrzenia polityki PKWN na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. W myśl jego sugestii jesienią 1944 r. polscy towarzysze podjęli decyzję o utworzeniu tzw. Wojsk Wewnętrznych jako specjalnej formacji wojskowej działającej przy PKWN.
Nowa formacja nie powstała z niczego. Bazą do jej utworzenia był Samodzielny Batalion Szturmowy sformowany 18 października 1943 r., który 21 marca 1944 r. został przekształcony w Polski Samodzielny Batalion Specjalny. Była to pierwsza jednostka Wojsk Wewnętrznych komunistycznej Polski. Batalion podlegał organizacyjnie bezpośrednio wydziałowi krajowemu Związku Patriotów Polskich. W 1944 r. był on podporządkowany Centralnemu Biuru Komunistów Polskich, a następnie przejściowo Polskiemu Sztabowi Partyzanckiemu. 20 października 1944 r. w skład batalionu włączono Samodzielny Batalion Ochrony Jeńców Wojennych. Oba bataliony dały początek 1. Brygadzie Wojsk Wewnętrznych. W późniejszym okresie powstały dwie kolejne brygady.