Data masowego protestu mieszkańców trzech krajów bałtyckich Litewskiej, Łotewskiej i Estońskiej SRR nie była przypadkowa. Doszło do niego bowiem w 50. rocznicę podpisania tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow o podziale stref wpływu w Europie.
Gorbaczowowskie reformy głasnost i pieriestrojka z drugiej połowy lat 80. sprawiły, że uliczne manifestacje stały się coraz częściej wyrazem niezadowolenia ludności. W 1986 i 1987 pierwsze demonstracje w stolicach krajów bałtyckich były jednak zakazywane i rozpędzane. Dopiero w 1988 władze zgodziły się na przeprowadzenie pierwszych pokojowych demonstracji.
Na tydzień przed opisywanym wydarzeniem Związek Radziecki ujawnił istnienie tajnego protokołu, twierdząc jednocześnie, że trzy kraje bałtyckie wstąpiły do ZSRR dobrowolnie. W tym samym czasie członkowie litewskiego ruchu Sąjūdis przegłosowali, że Litwa będzie dążyła do uzyskania niepodległości.
Utworzenie ludzkiego łańcucha było przygotowane tak, by nie było w nim żadnych przerw. Władze miast i gmin ustalały miejsca, do których dowozić będą ludzi autobusami. Pomoc w koordynacji akcji udzieliły również stacje radiowe.
Honeckerowi i Ceauşescu nie w smak
Kulminacją protestu było wzniesienie połączonych rąk demonstrantów na 15 minut o godz. 19.00 czasu lokalnego. Później w wielu miejscach odbywały się kolejne demonstracje, m.in. na placu Katedralnym w Wilnie, a także masowe msze.
Protesty przebiegły w sposób pokojowy, choć niektórzy komunistyczni przywódcy (m.in. Erich Honecker i Nicolae Ceauşescu) deklarowali chęć wsparcia ZSRR w ewentualnym stłumieniu manifestacji. Manifestacje poparcia dla "bałtyckiego łańcucha" odbyły się również w Moskwie i w Mołdawii.
Dwa lata później byli niepodlegli
Według szacunków, w proteście uczestniczył co czwarty mieszkaniec krajów bałtyckich. Mobilizacja mieszkańców Litwy, Łotwy i Estonii uświadomiła im siłę, jaka w nich tkwiła i wzmocniła dążenia do niepodległości.
W grudniu 1989 Gorbaczow podpisał deklarację potępiającą tajny protokół. Wcześniej, 9 listopada 1989 upadł Mur Berliński. 11 marca 1990 Litwa jako pierwsza republika radziecka ogłosiła niepodległość. W dwa lata po utworzeniu "bałtyckiego łańcucha" niepodległość wszystkich trzech krajów uznana została przez wspólnotę międzynarodową.
"Bałtycki łańcuch" został wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa jako najdłuższy łańcuch ludzi, jednak z czasem został zdystansowany przez bangladeski łańcuch, który zgromadził ponad 5 milionów ludzi i osiągnął 1050 km długości. W 2009 roku wydarzenie to wpisano także na listę UNESCO Pamięć Świata.
