13 grudnia 1981 roku w Polsce ogłoszono wprowadzenie stanu wojennego. W związku z nim narzucono społeczeństwu szereg rygorów, takich jak godzina milicyjna, zakaz zgromadzeń czy zawieszenie działalności stowarzyszeń, czy związków.
Jak 13 grudnia 1981 roku wyglądał w Częstochowie i regionie?
Przed północą 13 grudnia 1981 r. oddział ZOMO wdarł się do siedziby Zarządu Regionu Częstochowa NSZZ „Solidarność” i łomami rozwalił dwie nowe maszyny drukarskie.
13 grudnia na wieść o internowaniu przewodniczącego KZ Stanisława Sobczyńskiego, robotnicy Zakładów Przemysłowych „Komuna Paryska” w Radomsku (koło Częstochowy) próbowali odbić go z więźniarki, potem spontanicznie (bez wybrania Komitetu Strajkowego) strajkowali do końca pierwszej zmiany 14 grudnia.
13 grudnia o godz. 11 w kościele św. Wojciecha w Częstochowie bp Franciszek Musiel poświęcił sztandar „Solidarności” Fabryki Pras Automatycznych „Wykromet” przy udziale pracowników, dyrektora i I sekretarza Komitetu Zakładowego PZPR. Tego dnia poświęcono także sztandar „Solidarności” Zakładów Cementowo-Wapienniczych „Rudniki” w Rudnikach pod Częstochową, matką chrzestną była Anna Walentynowicz.
Do południa 13 grudnia trwał strajk okupacyjny studentów Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Obecny tam Krzysztof Biało, następca aresztowanego przewodniczącego ZR, kierował akcją zbierania informacji o aresztowaniach. Potem przeniósł się na Jasną Górę, dokąd zmierzali działacze „Solidarności” z miasta i regionu.
W Stoczni Gdańskiej powstał Krajowy Komitet Strajkowy, który ogłosił strajk generalny, żądając odwołania stanu wojennego i uwolnienia wszystkich aresztowanych. W jego skład wchodził także Aleksander Przygodziński - przewodniczący „Solidarności” w Hucie im. Bieruta.
14 grudnia strajkowano w Częstochowie w Spółdzielni Inwalidów „Anka” (pod przywództwem Teresy Staniowskiej), Spółdzielni Pracy „Dzianilana” (pod przywództwem Witolda Strąka) oraz w „Wykromecie”. Strajk w „Wykromecie” poparł dyrektor Leszek Tazbir i I sekretarz Jerzy Petecki, który na ten czas otworzył „otwarte zebranie partyjne”, na którym wysunięto postulaty odwołania stanu wojennego i zwolnienia aresztowanych działaczy „Solidarności”. Ukrywający się na Jasnej Górze K. Biało, Marian Magiera i Anna Woźnicka zredagowali modlitwę do Matki Bożej Częstochowskiej o uwolnienie aresztowanych i powielili ją na maszynie do pisania. Wieczorem SB wdarła się na teren klasztoru i aresztowała K. Biało. Przywódcy strajków, aresztowani na Jasnej Górze oraz A. Przygodziński zostali skazani jeszcze w grudniu na kary więzienia.
W okresie stanu wojennego w regionie internowano 196 osób, a 55 stanęło przed sądami.
Do pomocy rodzinom internowanych i uwięzionych bp częstochowski Stefan Bareła powołał w styczniu 1982 r. Ośrodek Duszpasterski dla Internowanych i ich Rodzin, którym kierował bp Franciszek Musiel. Organizatorką Ośrodka była Irena Makowicz i działacze częstochowskiego KIK-u. Równolegle pomoc dla rodzin uwięzionych prowadzili Anna Bagińska, Urszula Bal i Agata Ostaszewska, korzystając z prywatnych kontaktów w Warszawie i Krakowie. W maju 1983 r. Ośrodek przekształcono w Diecezjalny Komitet Pomocy Bliźniemu. W składzie Komitetu byli także: Adam Banaszkiewicz, Janina Ujma, Teodor Harabasz, Michał Woziwodzki.
Struktury konspiracyjne „S” tworzyły od początku. Od połowy stycznia 1982 r. grupa Mariana Rawinisa wydawała „Gazetę Wojenną”. W lutym jej członkowie zostali aresztowani i skazani na więzienie. Od początku stycznia działały podziemne grupy młodzieżowe: Federacja Młodzieży Szkolnej w Radomsku i Młodzieżowe Koło „Wolność” w Częstochowie. Obie zostały do maja rozpracowane przez SB. Od marca 1982 r. grupa Andrzeja Ciepielewskiego wydawała biuletyn „Fakty” w Radomsku.
Od 13 maja 1982 r. Zbigniew Muchowicz, Władysław Trzeciak i Jan Kramarski wydawali biuletyn „CDN” w Częstochowie. 30 czerwca 1982 powołano w Częstochowie Międzyzakładowy Komitet Koordynacyjny „S”, którym kierował Z. Muchowicz. W składzie MKK byli także: Tadeusz Bartnik, Jerzy Jeziorowski, Jan Konodyba, Krzysztof Piechocki, Mieczysław Pisarek, Andrzej Zieliński. Organem MKK był „CDN”, od października 1982 także „Nadzieja”, a J. Kramarski organizował ich druk. Z MKK współpracowała TKZ Huty im. Bieruta wydająca „Solidarność HBB”, TKZ Politechniki (jako KOS nr 1), oraz Emisariat Komisji Walczącej Solidarności przy ZSM „Polmo” w Praszce, który wydawał „Wojenne Opinie”. Poprzez A. Zielińskiego utrzymywano łączność z nowohuckim „Hutnikiem”, a przez Małgorzatę Dodacką z warszawskim Wydawnictwem CDN. Od grudnia 1982 r. Józef Urbanek, zwolniony z obozu internowania, wydawał samodzielnie „Solidarność Budowlaną”.
Manifestacja w Częstochowie
Na wezwanie MKK odbyła się 31 sierpnia 1982 r. manifestacja uliczna w Częstochowie, w której przemaszerowało 20 tys. osób. Następnego dnia - 1 września ZOMO zaatakowało i pobiło w odwecie młodzież wracającą z mszy św. z Jasnej Góry. 16 grudnia 1982 r. MKK przekształcono w Tymczasową Komisję Regionalną (wtedy dołączył Bogusław Samborski z Myszkowa). TKR prowadziło akcję pomocy dla uwięzionych, którą koordynował Zenon Świerzy. W styczniu 1983 r. nawiązano współpracę z „Solidarnością Walczącą” we Wrocławiu.
W kwietniu 1983 r. aresztowano Z. Muchowicza oraz 64 jego współpracowników. Wydawanie „CDN” i kierowanie TKR (do początku 1984 r., kiedy jej działalność zamarła) przejął J. Jeziorowski. 1 maja 1983 r. odbyła się druga duża manifestacja uliczna w Częstochowie, w której przemaszerowało ok. 15 tys. osób. W następnych latach manifestacje odbywały się głównie w pobliżu Grobu Nieznanego Żołnierza.
We wrześniu 1983 r. po raz pierwszy przybyła, zorganizowana przez ks. Jerzego Popiełuszkę, Pielgrzymka Ludzi Pracy na Jasną Górę, od tej pory kontynuowana co roku. Jesienią 1984 r. powołano Duszpasterstwo Ludzi Pracy przy parafii św. Józefa w Częstochowie, prowadzone przez ks. Zenona Raczyńskiego. Od 1984 r. ks. Marian Duda w ramach Duszpasterstwa Akademickiego przy parafii św. Wojciecha w Częstochowie, opiekował się niezależną działalności społeczno-kulturalną, współorganizował m.in. z Haliną Grzybowską Tygodnie Kultury Chrześcijańskiej.
25 lutego 1985 r. Jarosław Kapsa zorganizował w Częstochowie jednoosobową demonstrację przeciwko podwyżkom cen. 2 marca 1985 r. powołano Regionalną Komisję Koordynacyjną „S”, którą kierował Z. Muchowicz. W skład RKK wchodzili także: A. Przygodziński, J. Urbanek, Waldemar Ziębacz, Adam Czarnota, w pierwszych latach także B. Samborski, A. Zieliński, Halina Sołdrowska, Zdzisław Burzyński. W grudniu 1986 r. , po wyjeździe do Szwecji Z. Muchowicza, przewodniczącym RKK został J. Urbanek. Regionalną poligrafię organizował Stefan Dąbek. Organem RKK było „Wytrwamy” i „Nadzieja”. RKK współpracowała z jawnym Komitetem Obrony Interesów Społeczeństwa Regionu Częstochowskiego, którym kierował J. Kapsa.
W kwietniu 1985 r. zaprzestano wydawania „CDN”. Od marca 1986 r. grupa J. Jeziorowskiego wydawała biuletyn „Impuls”. Od maja 1988 r. J. Kapsa i Mariusz Maszkiewicz - z częstochowskiej grupy Ruchu „Wolność i Pokój” - zaczęli wydawać miesięcznik „Dyskurs”.
W 1986 r. Józef Kowalczyk, przewodniczący Delegatury ZR w Radomsku, we współpracy z działaczami „S” z województwa piotrkowskiego czynił próby jawnej działalności Związku. (jako Tymczasowa Rada, a potem reaktywowany ZR NSZZ „Solidarność” woj. piotrkowskiego). W latach 1987-1988 Józef Kowalczyk wydawał podziemny biuletyn „Obserwator”.
Pod koniec 1986 r. usunięto krzyż ze stałego miejsca demonstracji podziemnej „Solidarności” – Grobu Nieznanego Żołnierza. 14 maja 1987 grupa Zbigniewa Gierlińskiego (m.in. Adam Czarnota) zamontowała tam krzyż metalowy, który następnego dnia nad ranem został usunięty przez SB.
16 października 1988 r. powołano jawny Międzyzakładowy Zarząd NSZZ „Solidarność” w Radomsku z przewodniczącym J. Kowalczykiem. W Częstochowie 18 kwietnia 1989 r. utworzono Regionalną Komisję Wykonawczą „Solidarności”, którą kierował A. Przygodziński, jego zastępcami byli Kazimierz Maciński i W. Ziębacz. Z tą chwilą RKK zaprzestała działalności.
Przed „kontraktowymi” wyborami do Sejmu PRL i Senatu powołano 8 kwietnia 1989 r. Regionalny Komitet Obywatelski w Częstochowie z przewodniczącą J. Ujmą. Biurem Wyborczym RKO kierował M. Magiera. W październiku 1989 r. w miejsce RKO powstał Częstochowski Komitet Obywatelski (przewodniczący Jerzy Zając) i Federacja Komitetów Obywatelskich Województwa Częstochowskiego (przewodnicząca J. Ujma). Posłami na Sejm zostali wybrani J. Kapsa, Marek Dziubek i Ryszard Iwan.
9 grudnia 1989 r. odbyło się II WZD Regionu Częstochowskiego, który obejmował całe woj. częstochowskie, już bez Radomska (obecnych było 240 delegatów). Przewodniczącym ZR został K. Maciński.
(źródło: Wojciech Rotarski, OBEP Katowice Częstochowa)
