Spis treści
Prezydenci złożą wieńce pod pomnikiem Bohaterów Getta
Uroczystości 19 kwietnia rozpoczną się w południe. Właśnie wtedy w całej Warszawie na minutę zawyją syreny w hołdzie dla pomordowanych. Prezydenci Polski Andrzej Duda, Izraela Izaak Herzog oraz Niemiec Frank-Walter Steinmeier wygłoszą przemówienia, a także złożą wieńce przed pomnikiem Bohaterów Getta.
Po południu prezydenci pojadą do warszawskiej synagogi Nożyków, gdzie odsłonięta zostanie tablica upamiętniającą wizytę w 1946 roku ówczesnego Naczelnego Rabina Palestyny, dziadka obecnego prezydenta Izraela. Politycy wezmą też udział w koncercie Polsko-Izraelskiej Orkiestry Symfonicznej.
Obchody są koordynowane przez Muzeum Getta Warszawskiego we współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Towarzystwem Społeczno-Kulturalnym Żydów w Polsce i Żydowskim Instytutem Historycznym im. Emanuela Ringelbluma. Wydarzenia związane z 80. rocznicą powstania w getcie warszawskim odbywają się już od kilku dni.
Powstanie w getcie warszawskim było największym zbrojnym zrywem Żydów w czasie II wojny światowej, a także pierwszym powstaniem wielkomiejskim w okupowanej Europie - powstaniem heroicznym i tragicznym, które stało się na zawsze symbolem oporu Żydów z Polski wobec Holokaustu – powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński w trakcie konferencji zapowiadającej obchody rocznicy.
Getto warszawskie
W 1940 roku władze niemieckie rozpoczęły organizację gett dla ludności żydowskiej. Największe, jakie utworzono znajdowało się w Warszawie, miało powierzchnię ponad 300 ha i było przesłonięte ceglanym murem o obwodzie 18 kilometrów. 16 listopada 1940 roku władze niemieckie zamknęły dostęp do getta, wtedy na jego terenie znalazło się ponad 350 000 Żydów. W ciągu kilku miesięcy do stolicy kierowano także liczne transporty ludności żydowskiej z dystryktu warszawskiego, ziem wcielonych do III Rzeszy oraz innych okupowanych obszarów.
Listopad 1940 roku był miesiącem, od którego getto było izolowane od pozostałej części Warszawy. Zdarzały się przypadki ucieczek. Aby im zapobiec władze okupacyjne wprowadziły w listopadzie 1941 roku przepisy karzące śmiercią nie tylko Żydów samowolnie opuszczających teren getta, ale też osoby udzielające im pomocy. Nadzór nad gettem sprawowały niemieckie władze okupacyjne.
Powstanie było tragiczne, ale stało się na zawsze symbolem oporu Żydów z Polski wobec Holokaustu. O tym co znaczy opór wobec zła powinniśmy pamiętać zawsze. Dziś bardzo wyraźnie widzimy to w kontekście wojny i rosyjskiej napaści na Ukrainę. Powstanie było formacyjne dla społeczności żydowskiej, ale było też bardzo ważnym wydarzeniem w obrębie dziedzictwa historii Polski – mówił prof. Piotr Gliński.
Obchody 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim – planowane wydarzenia
Główne uroczystości związane z rocznicą są organizowane przez Kancelarię Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Odbędą się 19 kwietnia przed pomnikiem Bohaterów Getta Warszawskiego. Tego samego dnia w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej zaplanowany jest uroczysty koncert polsko-izraelskiej orkiestry symfonicznej. Orkiestrę, którą formują młodzi muzycy z Jerusalem Academy of Music and Dance oraz Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, poprowadzi Anna Sułkowska-Migoń.
Wystawy, przedstawienia teatralne, wydarzenia muzyczne, spotkania, webinary, sesje naukowe, spacery edukacyjne oraz inne inicjatywy naukowe, edukacyjne i popularyzatorskie upamiętniające powstanie w getcie warszawskim są organizowane także przez inne instytucje. Wśród nich znajdują się: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Europejska Sieć Pamięć i Solidarność, Teatr Żydowski oraz Instytut Pamięci Narodowej. Zaangażowały się także inne placówki: Muzeum II Wojny Światowej, Muzeum Treblinka, Muzeum Warszawy, Muzeum Powstania Warszawskiego, Instytut Adama Mickiewicza czy Narodowe Centrum Kultury.
Inicjatywy Muzeum Getta Warszawskiego
Strona internetowa obchodów
www.warsaw1943.pl – strona internetowa, która stanowi kompendium wiedzy o powstaniu w getcie warszawskim i losach społeczności żydowskiej w czasie II wojny światowej. Jej ważnym elementem jest kalendarium, w którym zestawiono wszystkie wydarzenia towarzyszące obchodom 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim - odbywające się w kraju i zagranicą w ciągu całego roku oraz organizowane przez wszystkie zainteresowane obchodami instytucje.
Webinarium Judy Batalion - cykl webinarów (od 18 stycznia)
Spotkania ze znaną amerykańską pisarką Judy Batalion, która opowiada o zapomnianych, fascynujących bohaterkach żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej. Punktem wyjścia jest jej bestsellerowa książka pt. „The Light of Days: The Untold Story of Women Resistance Fighters in Hitler's Ghettos" z 2021 roku.
Obchody w Parlamencie Europejskim w Brukseli (29 marca)
Podczas wydarzenia organizowanego wspólnie z Towarzystwem Społeczno-Kulturalnym Żydów w Polsce, planowane są spotkania z najważniejszymi politykami, liderami społeczności żydowskiej i dziennikarzami.
Wystawa „Pamięć 1943” w Kordegardzie. Galerii Narodowego Centrum Kultury (30 marca - 10 maja)
Wystawa będzie stanowiła zestawienie najsłynniejszych zdjęć z Raportu Jürgena Stroopa z przedmiotami użytku codziennego wydobytymi z piwnic zniszczonej kamienicy przy ul. Miłej 18. Są one symbolem pamięci o dawnych mieszkańcach getta i znajdą się na wystawie stałej powstającego Muzeum Getta Warszawskiego.
Wydanie publikacji multimedialnej pt. „Żydowska pamięć o powstaniu w getcie warszawskim” (marzec/kwiecień)
Publikacja, powstająca we współpracy z Towarzystwem Społeczno-Kulturalnym Żydów w Polsce, zostanie wzbogacona kodami QR odsyłającymi do strony internetowej Muzeum Getta Warszawskiego. Na stronie będą zamieszczone dodatkowe informacje, które uzupełnią publikację drukowaną, a także zdjęcia i filmy.
Koncert polsko-izraelskiej orkiestry symfonicznej w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej (19 kwietnia)
Orkiestrę, którą tworzą młodzi muzycy z Jerusalem Academy of Music and Dance oraz Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, poprowadzi Maestra Anna Sułkowska-Migoń – utytułowana dyrygentka (tegoroczna zdobywczyni „Paszportu Polityki”). W trakcie koncertu wykonana zostanie VIII Symfonia Op. 53 „Kwiaty Polskie". Autorami dzieła są dwaj wybitni twórcy żydowskiego pochodzenia - kompozytor Mieczysław Weinberg oraz Julian Tuwim, autor ponadczasowego poematu „Kwiaty Polskie”. W trakcie koncertu zaprezentowany zostanie również utwór skomponowany specjalnie na tę okazję przez Elżbietę Sikorę.
Wydanie komiksu „Getto płonie” autorstwa Tomasza Bereźnickiego (19 kwietnia)
Premiera spektaklu pt. „Poczta” R. Tagore (24 kwietnia)
Spektakl jest realizowany we współpracy z Teatrem Lalka w Warszawie oraz Towarzystwem Społeczno-Kulturalnym Żydów w Polsce.
Wspólny występ chórów dziecięcych – polskiego i izraelskiego (kwiecień)
Występy polsko-izraelskiego chóru dziecięcego, w skład którego wchodzi młodzież z Hajfy oraz Łodzi, odbędą się zarówno w Polsce (18-22 kwietnia), jak i w Izraelu (5-9 marca). W ramach projektu zaplanowano także nakręcenie filmu dokumentalnego. Zostanie on udostępniony na kanałach internetowych Muzeum Getta Warszawskiego oraz instytucji partnerskich w Izraelu.
Słuchowisko „Miłość szuka mieszkania” Jerzego Jurandota (kwiecień)
Słuchowisko jest przygotowywane we współpracy z Towarzystwem Społeczno-Kulturalnym Żydów w Polsce. Nad jego adaptacją pracuje Andrzej Ferenc. Emisję słuchowiska zaplanowano w Programie 1 Polskiego Radia.
Wydanie broszury (kwiecień) i podręcznika (wrzesień) we współpracy z WSiP
Licząca 23 strony broszura jest adresowana do nauczycieli. Podręcznik będzie zawierał kody QR, odsyłające do zakładki „Edukacja” na stronie internetowej Muzeum Getta Warszawskiego. Będą tam zamieszczane scenariusze lekcji z mapami, galerią, filmami wideo i opisami. Materiały na stronie mogą być dodawane na bieżąco także w kolejnych latach.
Inicjatywy Muzeum Warszawy
6.04 (niedziela), godz. 12.00–15.00, Muzeum Woli
Ślady żydowskiej Woli. Spacer z okazji 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim.
19.04 (środa), godz. 16.45–17.45, Muzeum Farmacji
Apteki i aptekarze w warszawskim getcie. O lekach, leczeniu i szmuglu – wykład.
20.04 (czwartek), godz. 17.30–19.00, Muzeum Pragi
Żydowska Praga – śladami dawnych mieszkańców i miejsc. Spacer z okazji 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim.
21.04 (piątek), godz. 18.00–19.00, Izba Pamięci przy Cmentarzu Powstańców na Woli
Spojrzenia na powstanie w getcie i miejsce po Zagładzie w świadectwach wizualnych 1943–1948. Wykład Anny Duńczyk-Szulc i Agnieszki Kajczyk.
23.04 (niedziela), godz. 11.00–13.00, Izba Pamięci przy Cmentarzu Powstańców na Woli
Bunkry, kanały i pomniki. Wycieczka rowerowa śladami powstania w getcie warszawskim z Olgą Szymańską-Snopek.
25.04 (wtorek), godz. 18.00, Centrum Interpretacji Zabytku
(Nie)widoczność i wizualność getta warszawskiego. Ostańce nieistniejącego miasta. „Seminarium Warszawskie” z udziałem Jacka Leociaka i Anny Duńczyk-Szulc.
30.04 (niedziela), godz. 11.00–13.00, Izba Pamięci przy Cmentarzu Powstańców na Woli
Przenikanie granic. Spacer wokół murów, kładek i podziemnych przejść w getcie warszawskim. Spacer z Olgą Szymańską-Snopek.
16.05, godz. 18.00–19.00, Izba Pamięci przy Cmentarzu Powstańców na Woli
Pamiątki getta i pamięć o getcie w przestrzeni Warszawy. Wykład z prezentacją zdjęć.
14.06 (środa), godz. 18.00, Muzeum Warszawy, siedziba główna
Otwarcie wystawy Świadectwa getta warszawskiego i spotkanie wokół książki Antologia spojrzeń. Getto warszawskie – fotografie i filmy z Anną Duńczyk-Szulc, Agnieszką Kajczyk i Tomaszem Szerszeniem.
12.10 (czwartek), godz. 11.00–19.00, Muzeum Warszawy, siedziba główna
Otwarcie wystawy Moï Ver (12.10.2023–4.02.2024). Kuratorki: Karolina Ziębińska-Lewandowska, Julie Jones.
80. rocznica powstania w getcie warszawskim – wybrane wydarzenia
Wystawa czasowa „Wokół nas morze ognia. Losy żydowskich cywilów podczas powstania w getcie warszawskim” w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN (18 kwietnia 2023 - 8 stycznia 2024)
Wystawa ukaże codzienne życie w bunkrze - to w jakich warunkach przebywano i z kim dzielono przestrzeń kryjówki, a także jak radzono sobie z podstawowymi czynnościami i potrzebami. Część ekspozycji poświęcona będzie również kształtowaniu się relacji między ukrywającymi się oraz towarzyszącym im uczuciom i emocjom. Wystawa, choć dotyczyć będzie historycznego czasu i wydarzeń, poruszy uniwersalne dylematy i postawy, a także postawi pytania ważne we współczesnym świecie.
Głównym elementem wystawy będą świadectwa Żydów ukrywających się w bunkrach w getcie oraz po stronie aryjskiej. Szczególną moc i znaczenie mają na wystawie słowa. Nie tylko przekazują one przeżycia, emocje i doświadczenia ich autorów, ale stanowią także wyjątkowe świadectwo, często jedyny ślad, który pozostał po tych ludziach.
Wystawa czasowa „Pomniki oporu. Sztuka wobec powstania w getcie warszawskim 1943-1956” w Żydowskim Instytucie Historycznym im. E. Ringelbluma (21 kwietnia - 1 października)
To pierwsza wystawa poświęcona artystycznym reprezentacjom żydowskiego powstania w sztuce do 1956 roku. Przeglądowa i kontekstowa ekspozycja umożliwi głęboki wgląd w ówczesne sposoby obrazowania oraz upamiętniania zbrojnego oporu w getcie.
Na wystawie zaprezentowany zostanie obszerny wybór prac plastycznych, często zupełnie nieznanych szerokiemu gronu odbiorców, m.in. wielkoformatowe socrealistyczne obrazy olejne, projekty plakatów rocznicowych z lat 1945-1948, ilustracje publikowane w prasie i książkach, a także rysunki, fotografie, rzeźby i dzieła metaloplastyczne z epoki. Prace pochodzić będą głównie ze zbiorów ŻIH-u.
Wystawa „Między życiem a śmiercią. Historie pomocy w czasie Zagłady” w Muzeum II Wojny Światowej
Wystawa będzie stanowiła prezentację historii osób niosących pomoc Żydom prześladowanym w czasie II wojny światowej oraz relacji ocalonych. Oddając głos zarówno ratującym, jak i uratowanym, ekspozycja poprowadzi zwiedzających przez opowieść o aktach wielkiej odwagi i niezwykłej woli przetrwania.
Wystawa „Między życiem a śmiercią” to wspólna inicjatywa Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz Silent Heroes Memorial Center w Berlinie. Jej inauguracja odbyła się w styczniu 2018 roku w siedzibie Komisji Europejskiej w Brukseli z okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu.
Wystawa „Moi Ver. Brakujące ogniwo awangardy” w Muzeum Warszawy (12 października 2023 – 4 luty 2024)
Wilno, Paryż, Warszawa, Palestyna – to tylko niektóre z miejsc fotografowanych i malowanych przez absolwenta Bauhausu, ucznia Fernanda Legera, do dziś nieodkrytego awangardowego artysty żydowsko-polskiego pochodzenia Moshe Worobejczyka, zwanego Moi Ver. Wystawa, przygotowywana przez Centre Pompidou, jest pierwszą monografią tego artysty.
Na ekspozycję składa się ponad 300 fotografii, obrazów, plakatów i publikacji, pochodzących z archiwum artysty i kilku międzynarodowych kolekcji. Moi Ver był wybitnie uzdolnionym artystą, który pod wpływem studiów w Bauhausie i kontaktu z Laszlo Moholy-Nagym zafascynował się fotografią. Dzięki niemu mamy dziś wspaniały zapis żydowskiej dzielnicy w Wilnie, najbardziej oryginalny Photobook o Paryżu, niezwykłą serię portretów warszawskich Żydów oraz wyjątkową dokumentację życia społeczności żydowskiej w Polsce.
Marsz Pamięci organizowany przez Żydowski Instytut Historyczny
Doroczny Marsz Pamięci odbędzie się 21 lipca 2023 r. o godz. 18.00, w przededniu rocznicy tzw. wielkiej akcji likwidacyjnej getta warszawskiego, w trakcie której Niemcy wywieźli z Warszawy niemal 300 tysięcy Żydów do obozu zagładu w Treblince. Uczestnicy tegorocznego pochodu pokonają symboliczną trasę od śmierci do życia, prowadzącą z Umschlagplatzu do skweru na rogu al. „Solidarności” i ul. Andersa, czyli serca przedwojennego Muranowa.
Performance „PIF PAF IN PIACH” w reżyserii Gołdy Tencer we współpracy z Karoliną Kirsz
Monumentalny spektakl – instalacja, przygotowany przez Teatr Żydowski, to teatralne spotkanie z postaciami warszawskiego getta w zakamarkach trzypiętrowego budynku Reduty Bankowej przy ul. Bielańskiej 10 w Warszawie. Wchodząc do budynku, publiczność usłyszy, że przekracza granice dawnego getta i zanurzy się w serii zapętlających się mikro powieści, intymnych historii z życia getta, które układają się w portret świata, którego już nie ma.
Cykl „Utracony świat - artyści warszawskiego getta zamordowani w Obozie Zagłady Treblinka II” organizowany przez Muzeum Treblinka
Raz w tygodniu w mediach społecznościowych Muzeum Treblinka ukazywać się będą odczytywane relacje więźniów Obozu Zagłady Treblinka II mówiące o transportach przybywających do obozu z warszawskiego getta.
„Akcja Żonkile 2023. Cywile” (19 kwietnia)
W ramach organizowanej po raz 11. przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN akcji, wolontariusze będą rozdawać papierowe żonkile – symbol wspólnej pamięci o powstaniu w getcie. W 2023 roku po raz pierwszy żonkile zostaną rozdane w pięciu innych – oprócz Warszawy - miastach Polski: Łodzi, Krakowie, Wrocławiu, Białymstoku oraz Lublinie. Tegoroczna akcja zostanie poświęcona cywilom przebywającym podczas powstania na terenie getta.
Powstanie w getcie warszawskim – rys historyczny
Wybuch powstania w getcie warszawskim nastąpił 19 kwietnia 1943 roku, gdy rozpoczęła się planowana przez Heinricha Himmlera akcja ostatecznej likwidacji getta w przeddzień święta Pesach, obchodzonego przez społeczność żydowską.
Powstanie, jako aktywny opór zbrojny, trwało trzy dni. Choć walka praktycznie dobiegła końca, kolejne dni również określane są mianem powstania w getcie, gdyż słabo uzbrojeni bojownicy Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiego Związku Wojskowego ukrywali się, próbując stawić opór oddziałom SS, Wehrmachtu, policji bezpieczeństwa oraz innym formacjom pomocniczym. Niemcy palili dom po domu, przeszukiwali z psami tropiącymi schrony i przewozili ludzi na Umschlagplatz, skąd zostali wysyłani do obozów.
8 maja 1943 roku przywódca powstania, Mordechaj Anielewicz, popełnił samobójstwo wraz z kilkudziesięcioosobową grupą bojowników w schronie przy ulicy Miłej 18. Nielicznym powstańcom udało się wydostać z płonącego getta przez kanały.
16 maja, na rozkaz Jürgena Stroopa, komendanta policji i SS, Niemcy wysadzili wielką synagogę przy ulicy Tłomackie, która znajdowała się na obszarze obecnego placu Bankowego. Było to symboliczne zakończenie likwidacji żydowskiej dzielnicy w okupowanej przez Niemców Warszawie. Jak pisał wtedy Stroop: "Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje!". Ogólnie jednak ściganie prze oddziały niemieckie pozostałych w ruinach getta żydów trwało jeszcze długich kilka miesięcy.
W wyniku powstania zginęło i zostało zamordowanych ok. 12 000 żydów. Większość z osób pozostałych w getcie zostało wywiezionych do obozu koncentracyjnego na Majdanku albo obozów pracy, m.in. w Poniatowej. Warto jednak pamiętać, że kilka grup uciekło na aryjską stronę. Część z nich wzięła potem udział w powstaniu warszawskim.
Źródło: gov.pl / muzeumwarszawy.pl / polin.pl / muzeum1939.pl
dś
