Szacuje się, że od 1945 do 2022 r. spośród kilku tysięcy SS-manów, nadzorczyń i więźniów pełniących różne funkcje w KL Stutthof przed jakimikolwiek sądami stanęło zaledwie ponad 120 mężczyzn i kobiet, z których skazanych zostało ok. 110 osób.
W Polsce odbyły się przynajmniej 34 procesy (cztery zbiorowe i 30 pojedynczych), kilka kolejnych przeprowadzono w RFN. Ostatnie z nich toczyły się w Hamburgu jeszcze w 2022 r. W liczbach bezwzględnych wymiar sprawiedliwości osądził zatem jedynie promil spośród wszystkich byłych funkcjonariuszy obozu Stutthof. Do powszechnej świadomości z całej gamy tych wielu dochodzeń i wyroków przeszedł jedynie proces przeprowadzony w Gdańsku w 1946 r., zakończony spektakularnym, publicznym wykonaniem wyroku śmierci na 11 osobach.
Śledztwo toczyło się w polskim Gdańsku od połowy 1945 roku, zaś sam publiczny i bardzo medialny proces przeprowadzono przed Specjalnym Sądem Karnym w Gdańsku w kwietniu i maju 1946 roku. W wyniku przeprowadzonego postępowania 11 osób skazano na karę śmierci. Wyrok wykonano publicznie w Gdańsku 4 lipca 1946 roku w obecności dziesiątek tysięcy świadków.
W książce zaprezentowano biografie 16 osób objętych pierwszym śledztwem i procesem stutthofskim: 1 byłego SS-mana, 6 niemieckich kobiet – nadzorczyń SS oraz 9 byłych polskich więźniów, którzy pełnili w obozie funkcje kapo i blokowych. Prezentacja prowadzona jest chronologicznie i przedstawia kolejne etapy ich życia i przemiany w sprawców, od okresu przedwojennego, poprzez doświadczenie wojny, pobyt w obozie i powody wyboru złego sposobu postępowania, poprzez okoliczności rozpoznania i aresztowania po wojnie, stosunek do własnej winy, sposoby usprawiedliwiania i obrony, aż po zachowania na procesie.
„Lagrowi ludzie" to sugestywna i wielowątkowa opowieść o konkretnych ludziach z obozu Stutthof oraz ich ewolucji mentalnej i sprawczej jaka nastąpiła w czasie pobytu w tym niemieckim obozie koncentracyjnym. To także przede wszystkim ponadczasowa przypowieść o zmienności i nieprzewidywalności życia.
Praca została oparta na wieloletnich badaniach Autora, wykorzystano w niej materiały z ponad 20 archiwów polskich i zagranicznych, zawiera też prawie sto, w większości nieznanych, ilustracji związanych z tematem opowieści. Jej uzupełnieniem jest też obszerne kalendarium oraz bibliografia i indeksy.
Marcin Owsiński, „Lagrowi ludzie. Śledztwo i pierwszy proces stutthofski (1945-1946). Opowieść o przemianie”, Gdynia-Sztutowo 2022, ISBN 978-83-7729-708-7, ss. 688.
CZYTAJ TAKŻE: 82 lata po kaźni. Zdjęcie trafi do rodziny w Koszalinie
