Łotysze z SS zostali rozbici na Pomorzu

Łukasz Gładysiak
Waffen-Grenadier łotewskiego 34. pułku grenadierów SS podczas działań nad Jeziorem Dołgie w ostatnich dniach lutego 1945 r. Żołnierz posiada płaszcz sukienny wz. 1940, hełm wz. 1942 oraz skórzany pas główny, ładownice wz. 1911 i szelki piechoty. Uzbrojenie stanowi karabin samopowtarzalny 7,92 mm Gewehr 41 W. Rekonstrukcja przygotowana przez SRH "Die Freiwilligen”.
Waffen-Grenadier łotewskiego 34. pułku grenadierów SS podczas działań nad Jeziorem Dołgie w ostatnich dniach lutego 1945 r. Żołnierz posiada płaszcz sukienny wz. 1940, hełm wz. 1942 oraz skórzany pas główny, ładownice wz. 1911 i szelki piechoty. Uzbrojenie stanowi karabin samopowtarzalny 7,92 mm Gewehr 41 W. Rekonstrukcja przygotowana przez SRH "Die Freiwilligen”. Łukasz Dyczkowski
Wśród jednostek starających się powstrzymać przeciwników III Rzeszy były łotewskie pododdziały Waffen-SS, które w lutym pojawiły się w okolicach Jeziora Dołgie.
Dywizja walczyła na Wale Pomorskim, m.in. z oddziałami 1 Armii Wojska Polskiego. Tam też, w Podgajach, 2 lutego 1945, SS-mani z grupy bojowej „Elster”
Dywizja walczyła na Wale Pomorskim, m.in. z oddziałami 1 Armii Wojska Polskiego. Tam też, w Podgajach, 2 lutego 1945, SS-mani z grupy bojowej „Elster” (niem. Kampfgruppe Elster), wchodzącej w skład 15 Dywizji Grenadierów SS, dokonali zbrodni wojennej na polskich jeńcach, paląc żywcem w stodole skrępowanych drutem kolczastym 32 żołnierzy Wojska Polskiego z 4 kompanii 3 pułku piechoty. Łotysze wycofali się potem w rejon Lędyczka, w czasie tego manewru ponieśli straty w wysokości 70% stanu osobowego i całości sprzętu ciężkiego, po okrążeniu przez 1 Armię Wojska Polskiego i radziecki 2 Samodzielny Korpus Kawalerii Gwardii. Dywizja utraciła także dowódcę, SS-Brigadeführera Herberta von Obwurzera. 15 Dywizja SS z resztkami żołnierzy przebiła się następnie w rejon Berlina i dalej na zachód. Niewielka grupa żołnierzy pod dowództwem obersturmführera Neilandsa uczestniczyła w obronie stolicy Trzeciej Rzeszy. Część wojsk przedostała się przez Łabę i poddała Amerykanom. Reszta została rozstrzelana przez wojska radzieckie. Niektórzy spośród żołnierzy starali się ukryć przed NKWD, bądź próbowali kontynuować walkę partyzancką przeciwko sowietom [1] Bundesarchiv, Bild 183-J16133

Dywizja walczyła na Wale Pomorskim, m.in. z oddziałami 1 Armii Wojska Polskiego. Tam też, w Podgajach, 2 lutego 1945, SS-mani z grupy bojowej "Elster" (niem. Kampfgruppe Elster), wchodzącej w skład 15 Dywizji Grenadierów SS, dokonali zbrodni wojennej na polskich jeńcach, paląc żywcem w stodole skrępowanych drutem kolczastym 32 żołnierzy Wojska Polskiego z 4 kompanii 3 pułku piechoty. Łotysze wycofali się potem w rejon Lędyczka, w czasie tego manewru ponieśli straty w wysokości 70% stanu osobowego i całości sprzętu ciężkiego, po okrążeniu przez 1 Armię Wojska Polskiego i radziecki 2 Samodzielny Korpus Kawalerii Gwardii. Dywizja utraciła także dowódcę, SS-Brigadeführera Herberta von Obwurzera. 15 Dywizja SS z resztkami żołnierzy przebiła się następnie w rejon Berlina i dalej na zachód. Niewielka grupa żołnierzy pod dowództwem obersturmführera Neilandsa uczestniczyła w obronie stolicy Trzeciej Rzeszy. Część wojsk przedostała się przez Łabę i poddała Amerykanom. Reszta została rozstrzelana przez wojska radzieckie. Niektórzy spośród żołnierzy starali się ukryć przed NKWD, bądź próbowali kontynuować walkę partyzancką przeciwko sowietom [1]
(fot. Bundesarchiv, Bild 183-J16133)

Początek współpracy militarnej między państwem Hitlera a władzami w Rydze sięgał jesieni 1941 r., kiedy to pod egidą Niemców na Łotwie przystąpiono do formowania narodowych batalionów policyjnych. Mniej więcej w tym samym czasie pierwsi obywatele tego państwa zasilili szeregi jednostek wartowniczych oraz budowlanych Wehrmachtu.

W pierwszej połowie 1943 r. powołano do życia Łotewski Legion SS oraz, niemal równolegle - Łotewską Ochotniczą Brygadę SS. Niedługo potem utworzono pierwszą z dwóch dywizji, w przeważającej części złożonych z Łotyszy - 15. Dywizję Grenadierów SS.

Zgrupowanie to, dowodzone przez SS-Oberführera Adolfa Axa, w schyłkowym okresie II wojny światowej trafiło na Pomorze. Zanim wspomniana formacja wkroczyła na Ziemię Szczecinecką, przerzucono ją z Prus Wschodnich (dokąd trafiła po zajęciu Łotwy przez Armię Czerwoną latem 1944 r.) na północną rubież Wielkopolski. Po krótkotrwałym oporze w Nakle nad Notecią, 27 stycznia 1945 r.

15. Dywizja Grenadierów SS wycofała się w kierunku Mroczy i Krajenki oraz, uczestnicząc w boju o Złotów, przeszła w rejon Jastrowie-Podgaje. To właśnie tam poniesiono pierwsze na terenie dzisiejszej Polski, znaczące straty; wśród poległych znaleźli się między innymi: szef sztabu Waffen-Sturmbannführer Wolff oraz dowódca 32. pułku grenadierów SS - Waffen-Sturmbannführer Rubenis.

Po opuszczeniu Jastrowia łotewska dywizja liczyła zaledwie 2600 żołnierzy, rozdzielonych między dwie grupy bojowe: Kampfgruppe Janums i Kampfgruppe Viksne, batalion fizylierów, batalion saperów oraz, wyposażone zaledwie w 9 dział lżejszych typów, 3 baterie artylerii.

Podczas kolejnej konfrontacji z Armią Czerwoną, do której doszło pod Kamieniem Krajeńskim, na stanowisku zwierzchnika 15. Dywizji Grenadierów SS SS-Oberführera Axa zastąpił SS-Oberführer Karl Burk. W ostatnich dniach lutego 1945 r. łotewscy SS-manni przeszli przez Rozwory i szerokim łukiem minąwszy zajęty już przez jednostki radzieckie Biały Bór znaleźli się w okolicy Gwdy Małej, gdzie ulokowano sztab. Równocześnie pozostałości 33. pułku grenadierów SS znalazły się w oddalonym około 10 km na północ Stepniu.

Wykorzystując zalesione przejście między Jeziorami Dołgie i Wielimie oraz elementy lokalnej infrastruktury obronnej, stanowiącej część szczecineckiego odcinka Wału Pomorskiego, postanowiono przygotować nową linię defensywną.

W jej środkowej części, bezpośrednio opartej o wspomniane zbiorniki wodne rozmieszczono ocalałych z poprzednich walk żołnierzy 34. pułku grenadierów SS. W tym czasie oficerowie skupieni wokół SS-Oberführera Burka, wraz z pododdziałami taborowymi przenieśli się do wsi Spore.

Opór łotewski w regionie nie trwał długo. Już 27 lutego na Spore z kierunku północnego uderzył radziecki zagon pancerny wywołując panikę i chaotyczny odwrót. Kolejnej doby w rejon Iwin-Kusowo, a następnie Równo-Lubogoszcz, przemieścili się pozostali żołnierze 15. Dywizji Grenadierów SS.

Ostatecznie 1 marca 1945 r. większość pojawiła się w nowym punkcie zbornym - położonej w ciągu obecnej drogi krajowej nr 11 miejscowości Wierzchowo. Dalszy szlak bojowy łotewskich SS-mannów znaczyły kolejne porażki, nieuniknione wobec znacznej przewagi nieprzyjaciela.

Członków wspomnianej wyżej dywizji spotkać można było nie tylko w środkowopomorskich lasach, ale także w Polanowie, Kołobrzegu, tzw. kotle niechorskim, a później - pod Szczecinem oraz Policami. Większość z nich za wszelką cenę starała się zbiec przed radziecką niewolą, słusznie obawiając się krwawego odwetu związanego z uznaniem przez władze w Moskwie obywateli Łotwy służących ramię w ramię z Niemcami za zdrajców.

ŁUKASZ GŁADYSIAK, Głos Dziennik Pomorza


[1] Zdjęcie udostępnione jest na licencji:

Creative Commons
Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. 3.0. Niemcy

Wróć na naszahistoria.pl Nasza Historia