W Polsce było do tej pory sześciu marszałków: trzech przed wojną i trzech po wojnie. Niepodległa Rzeczpospolita od 1989 roku nikogo nie zaszczyciła taką nominacją. Przed wojną ten stopień nosili: Józef Piłsudski, marszałek Francji Ferdynand Foch i Edward Rydz-Śmigły. Po wojnie marszałkami byli już nominaci komunistyczni: Michał Rola-Żymierski, marszałek Związku Radzieckiego Konstanty Rokossowski i Marian Spychalski. W okresie od 1963 roku do 1968 kiedy to zmarł Konstanty Rokossowski, tytuł marszałka Polski nosiło aż trzech wojskowych. Teraz nie ma ani jednego.
W okresie PRL co jakiś czas wracał pomysł nadania stopnia marszałka Polski Wojciechowi Jaruzelskiemu, ale nie doczekał się realizacji.
Kto może zostać marszałkiem Polski?
Droga do nadania stopnia marszałka Polski jest otwarta. Taki stopień przewiduje uchwalona dwa lata temu Ustawa o obronie Ojczyzny.
W ustawie czytamy:
Najwyższym stopniem wojskowym jest stopień Marszałka Polski.
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Obrony Narodowej mianuje na stopień wojskowy Marszałka Polski oficera posiadającego stopień wojskowy generała (admirała) za wyjątkowe zasługi dla Sił Zbrojnych.
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej określi, w drodze rozporządzenia, tryb mianowania na pierwszy stopień oficerski, stopnie oficerskie generałów i admirałów oraz stopień wojskowy Marszałka Polski, uwzględniając potrzeby Sił Zbrojnych i ceremoniał wojskowy.
Wspomniane rozporządzenie prezydent wydał zaraz po uchwaleniu ustawy. Doprecyzowano w nim, że wniosek o mianowanie Minister Obrony Narodowej przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej nie później niż czterdzieści pięć dni przed przewidywanym terminem mianowania.
Kto w takim razie spełnia warunek mianowania na stopień marszałka Polski? "Wyjątkowe zasługi dla Sił Zbrojnych" to rzecz podlegająca ocenie. Bardziej konkretny jest drugi warunek: kandydat musi posiadać stopień generała lub admirała. Dla przypomnienia, w Siłach Zbrojnych RP, jest kilka stopni generalskich: generał brygady, generał dywizji, generał broni i generał. I tylko ten ostatni stopień, tzw. generała czterogwiazdkowego, uprawnia do nominacji na stopień marszałka Polski. Analogicznie w Marynarce Wojennej do stopnia marszałka może pretendować tylko admirał, ale nie stojący niżej w hierarchii admirał floty, wiceadmirał i kontradmirał.
Dziewięciu potencjalnych marszałków
Kto mógłby zostać dziś marszałkiem Polski?
Stopień generała posiada obecnie 9 wojskowych, przy czym aż siedmiu nie jest już w służbie czynnej. Są to:
- gen. Czesław Piątas
- gen. Mieczysław Cieniuch
- gen. Mieczysław Bieniek
- gen. Mieczysław Gocuł
- gen. Leszek Surawski
- gen. Rajmund Andrzejczak
- gen. Jarosław Mika
Z zapisów ustawy można wywnioskować, że generałowie ci mogliby zostać marszałkami Polski, o ile zechcieliby tego minister obrony narodowej i prezydent. W ustawie czytamy m.in:
Minister Obrony Narodowej, a w przypadku pierwszego stopnia oficerskiego (podporucznika) oraz stopni oficerskich generałów i admirałów Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w czasie pokoju mogą mianować na wyższy stopień wojskowy również osoby, które z racji ukończonego wieku lub stanu zdrowia nie podlegają obowiązkowi służby wojskowej, oraz żołnierzy rezerwy:
1) w uznaniu ich zasług z tytułu udziału w walkach o niepodległość państwa polskiego;
2) w uznaniu ich szczególnych zasług z tytułu działalności na rzecz suwerennej i demokratycznej Rzeczypospolitej Polskiej;
3) w uznaniu ich zasług z tytułu udziału w misjach i operacjach poza granicami państwa;
4) w uznaniu ich zasług za wykonywanie prac lub zadań na rzecz obronności państwa.
Jest wreszcie dwóch generałów w służbie czynnej, którzy mogliby aspirować do stopnia marszałka Polski.
- Generał Wiesław Kukuła jest szefem Sztabu Generalnego. Cztery generalskie gwiazdki uzyskał rok temu.
- Generał Sławomir Wojciechowski jest polskim przedstawicielem wojskowym przy Komitetach Wojskowych NATO i UE w Brukseli. Nominację na stopień generała otrzymał w maju 2024 roku.
Z wnioskiem o nadanie stopnia marszałka Polski występuje do prezydenta minister obrony narodowej. Nawet jeśli zrodziłby się pomysł, aby uhonorować któregoś z wymienionych wojskowych stopniem marszałka, to wymagałoby to konsensusu między ośrodkiem rządowym a prezydenckim. To pozwala przypuszczać, że jeśli ożyje pomysł powołania marszałka Polski, to raczej po wyborach prezydenckich w przyszłym roku.
Trzeba przy tym pamiętać, że choć marszałek Polski to najwyższy stopień wojskowy, w rzeczywistości jest tytułem honorowym, niezwykle prestiżowym, ale bez praktycznych konsekwencji. Marszałka Polski nie uwzględniono nawet w wykazie grup uposażenia według stopni wojskowych, choć są tam generał i admirał.
