Nikt nie odpokutował. Janusz Ślęzak o nowym numerze "Naszej Historii"

To było w 1986 albo 1987 roku. Wybrałem się do kina „Uciecha” na „Pokutę” Gruzina Tengiza Abuładze. Nie wyświetlano jej na otwartych seansach; komuna upadała, ale cenzura trzymała się jeszcze mocno. Takie filmy pokazywano na tzw. konfrontacjach, czyli organizowanych raz do roku maratonach, podczas których do ograniczonej dystrybucji trafiały dzieła niemiłe z powodów ideologicznych władzom PRL. Bilety trzeba było „wystać” w długiej kolejce.

Film Abuładze robił wielkie wrażenie. Od powstania w 1984 r. czekał zresztą dwa lata, by dopuszczono go na ekrany. W realiach ZSRR to nawet niedługo, ale trzeba pamiętać, że w „kraju rad” właśnie zaczynała się pieriestrojka i głasnost’ (przebudowa i jawność) Gorbaczowa. I tak oto Abuładze odniósł na świecie niemały sukces. „Pokuta” była nominowana przez Hollywoodzkie Stowarzyszenie Prasy Zagranicznej do Złotego Globu, a w 1987 roku zgarnęła w Cannes Grand Prix i FIPRESCI (nagrodę Międzynarodowej Federacji Krytyków Filmowych).

Abuładze nakręcił historię młodej kobiety, Ketewan Barteli, oskarżonej o uporczywe profanowanie zwłok pochowanego z wielkimi honorami tyrana Warłama Arawidze. Co noc odkopuje ona ciało zmarłego i zostawia je oparte o drzewo rosnące przy domu jego syna, Abla. Nie może się pogodzić z tym, że dyktator, który wyrządził tyle krzywd jej rodzinie i jej miastu, spokojnie spoczywa w grobie. Domaga się pokuty. Pod koniec lat 80. krytycy widzieli w tym odważne rozliczenie ze stalinizmem, ale film niesie bardziej uniwersalne przesłanie.

Fabuła „Pokuty” przyszła mi na myśl w związku z historią szeregowego opozycjonisty z Krakowa - Jacka Żaby, którego przypominamy w tym numerze miesięcznika. Za niego też nikt nie odpokutował. Porucznik SB? Prokurator, kwalifikujący unieruchomienie autobusów MPK w zajezdni jako czyn nieomal terrorystyczny? A może sędzia, który przypieczętował - jak się wkrótce okazało - los 22-letniego chłopaka? Albo strażnicy z Montelupich?

Znajomi z opozycji nie zdołali na czas dostrzec dramatu, rozgrywającego się w głowie Jacka. Przeszedł gehennę w więzieniu i w zakładzie psychiatrycznym. W końcu popełnił samobójstwo, skacząc z okna wieżowca. A tak niewiele zabrakło, by wyrwał się z matni. To był koniec lutego 1989 r. Niespełna dwa miesiące później podpisano porozumienia okrągłego stołu, a 4 czerwca w częściowo wolnych wyborach opozycja zmiażdżyła komunistów.

Jak filmowa Barteli, co noc wydzierająca ziemi ciało Arawidze, odkopujemy po 30 latach historię Jacka. Publikacje o nim pojawiają się zresztą co jakiś czas i pewnie będą się nadal pojawiać. Dziś już nie chodzi o zemstę czy sprawiedliwość. Ostateczną sprawiedliwość i tak wymierzy nam kto inny, gdzie indziej. Cała rzecz w pokucie, ale nikt nie odczuwał potrzeby pokutowania. Zapewne najlepiej zrozumiałby to bohater okładkowego tekstu tego wydania „Naszej Historii”, kardynał najpokorniejszy z pokornych, Franciszek Macharski. Zmarłemu w tym roku, ukochanemu przez krakowian hierarsze poświęcamy najwięcej miejsca, z przekonaniem, że zostanie wyniesiony na ołtarze.

Nawiasem mówiąc, inny opozycjonista czasów PRL, który wspomina na naszych łamach kardynała, sam znalazł się kiedyś w sytuacji nieco podobnej do kłopotów Jacka Żaby. Bogdan Klich, o trzy lata starszy od pracownika MPK, działacz NZS-u, został w stanie wojennym internowany. Jemu też groził proces w trybie doraźnym i wyrok więzienia. Pomógł mu kardynał Macharski, choć bezpośrednio nigdy się do polityki nie mieszał.

Życzę inspirującej lektury.

Janusz Ślęzak

Sprawdź, o czym przeczytasz w nowym numerze "Naszej Historii":

ŚWIAT:

W nazistowskich Niemczech używanie narkotyków było surowo karane. Oficjalnie. Jednocześnie bowiem władze szukały środka chemicznego, który da napęd blitzkriegowi. Szukały skutecznie.Czytaj cały artykuł...

Stworzone w czasie II wojny brytyjskie oddziały specjalne SAS zmieniły oblicze konfliktów. Teraz dowództwo jednostek w bezprecedensowy sposób zezwoliło „The Times” na wgląd w swoje akta. Czytaj cały artykuł...

Miała szczęście do mężczyzn, którzy pomogli jej w karierze. Ale gdyby nie talent i uroda, Lauren Bacall nie osiągnęłaby nawet części sukcesów, które były jej udziałem. Czytaj cały artykuł...

POLSKA:

Polski Kamerun? A może Liberia? Działacze Ligi Morskiej i Kolonialnej chcieli, by II RP miała swoje posiadłości zamorskie. I podejmowali wiele działań w tym kierunku.Czytaj cały artykuł...

Dzięki swej niezwykłej ucieczce ze stalagu Joe Beyrle stał się jedynym amerykańskim żołnierzem, który walczył z Niemcami na obu frontach - zachodnim i wschodnim. Czytaj cały artykuł...

„Święta, Gwiazdka, Tradycyjny zwyczaj! Czekają Cię wydatki, więc dobrze obliczaj!” - głosił folder reklamowy z lat 30. Sprawdźmy zatem, co kupowano sobie pod choinkę i ile to kosztowało. Czytaj cały artykuł...

Z NASZEGO REGIONU:

Pewnej grudniowej nocy 1915 r. Józef Piłsudski z kilkoma oficerami urządził seans spirytystyczny. Na dalekim poleskim froncie przybysze z Galicji wywoływali duchy.Czytaj cały artykuł...

W grudniu 1942 roku członkowie Żydowskiej Organizacji Bojowej i Gwardii Ludowej wrzucili ładunek wybuchowy do niemieckiej kawiarni „Cyganeria” w Krakowie. Czytaj cały artykuł...

140 lat temu nad dawnym korytem Młynówki Królewskiej w Krakowie zaczęła działać Kaiserlich-Königlich Tabakfabrik, czyli Cesarsko-Królewska Fabryka Tytoniowa. Czytaj cały artykuł...

POZOSTAŁE REGIONY:

Spisana na gorąco przez elektromontera ze Stoczni Północnej relacja z wydarzeń grudniowych w Gdańsku pokazuje robotniczą rewoltę od kulis. Czytaj cały artykuł...

Pierwsi piloci polscy z Ławicy byli odważnymi ludźmi, świadomymi śmiertelnego ryzyka, jakie podejmują, lecz zakochanymi w lataniu. Byli elitą polskiego wojska. Czytaj cały artykuł...

Lędziny po dziś dzień czczą pamięć pułkownika Jerzego Szewełły. Zasłużył na to podczas stanu wojennego w kopalni „Ziemowit”, w której był wówczas wojskowym komisarzem. Czytaj cały artykuł...

35 lat temu komuniści wprowadzili stan wojenny. 3 grudnia 1981 roku Józef Pinior zorganizował akcję ukrycia pieniędzy „S” przed władzą. Co o niej wiemy na pewno? Czytaj cały artykuł...

Stolica kraju położonego między Niemcami a Związkiem Sowieckim była naturalnym polem gry wywiadów - zarówno wrogich Polsce, jak i przyjaznych.Czytaj cały artykuł...

Terrorystyczna grupa krakowska - tak nazywał Jerzy Urban młodych działaczy opozycji z Krakowa. Wśród nich byli między innymi Rokita, Sienkiewicz czy Miodowicz. Czytaj cały artykuł...

Kiedy świat ruszył na podbój Himalajów, oni tkwili w siermiężnej, peerelowskiej rzeczywistości. Ale wyprzedzili wszystkich. To Polacy zaczęli zdobywać dach świata zimą. Czytaj cały artykuł...