Zbiór telewizorów produkowanych w gdańskiej fabryce przy ul. Rzeźnickiej został zaprezentowany w Międzynarodowym Dniu Archiwów w gdyńskim oddziale Archiwum Państwowego w Gdańsku.
- Kolekcja trafiła do nas przez przypadek, gdy w 2005 roku likwidowane były zakłady „Unimor”, które produkowały te telewizory – mówi Andrzej Regliński, dyrektor gdyńskiego oddziału AP w Gdańsku. - My akurat w tym czasie przejmowaliśmy dokumentację aktową z tych zakładów i okazało się że przy fabrycznym muzeum jest taki zbiór telewizorów.
Gdańskie Zakłady Elektroniczne "Unimor"
Odważna decyzja ówczesnego szefa archiwum, Piotra Wierzbickiego, by kolekcję również przejąć, zaowocowała niespotykanym w takich placówkach zespołem archiwalnym. Pod sygnaturą 2592 kryje się kolekcja 68 sztuk telewizorów i prototypów wraz z zespołem akt dotyczących działalności przedsiębiorstwa Gdańskie Zakłady Elektroniczne „Unimor” w Gdańsku. Wśród akt znajduje się dokumentacja techniczna i konstrukcyjna produkowanych odbiorników telewizyjnych. Co ciekawe, z formalnego punktu widzenia, telewizory w zasobie są... załącznikami do dokumentacji.
- Ekspertów zaskakuje, że akurat telewizory znalazły się w archiwum. Widząc tę kolekcję w całości, są zaskoczeni jej ogromem i tym, że jest to pełna kolekcja obrazująca produkcję od końca lat 50 – zauważa Andrzej Regliński.
Rzeczywiście, zbór jest niemal kompletnym cywilnym katalogiem produkcyjnym gdańskich zakładów od rozpoczęcia wytwarzania telewizorów do początku lat 90. Podobne kolekcje fabryczne innych firm spod znaku zjednoczenia „Unitra” uległy rozproszeniu lub trafiły na złom. Nie ma analogicznych zbiorów nieistniejących zakładów Fonica, Diora, Eltra, Kasprzak, Tonsil, WZT...
Kolekcja obejmuje m. in. odbiorniki telewizyjne:
- Belweder – skonstruowany i produkowany w Warszawskich Zakładach Telewizyjnych pierwszy seryjny odbiornik całkowicie krajowego projektu. Jest to też pierwszy produkowany w Gdańsku typ telewizora. W latach 1958-1960 powstało tu 13 771 sztuk takich odbiorników,
- Neptun – wyprodukowany w rekordowej liczbie 444 762 sztuk w ramach jednej serii produkcyjnej w latach 1959-1965,
- Neptun 413 – jeden z najbardziej rozpowszechnionych czarno-białych telewizorów marki Neptun, wyprodukowany latach 1973-1976 w liczbie 362 250 egzemplarzy,
- Neptun 423 (widok wnętrza) – prototyp instruktażowy ukazujący wnętrze telewizora w plastykowej przezroczystej obudowie,
- Neptun 501A – pierwszy telewizor kolorowy produkowany w latach 1981-1983,
- Neptun 171 – telewizor przenośny o niewielkich gabarytach produkowany w latach 1982-1990.
Telewizory i cały zasób trafił ostatecznie do gdyńskiego oddziału AP ze względu na jego możliwości magazynowe. Dzięki archiwum kawałek historii polskiego przemysłu elektronicznego nie przepadł. Czy nie stanowi jednak problemu dla instytucji?
- Archiwa są stworzone do przechowywania dokumentacji w różnej postaci. Takie przedmioty bardziej kojarzą się z obiektami muzealnymi. Skoro jednak zdarzyło se tak, że ta kolekcja trafiła do nas, póki nie będzie innego przechowawcy, który będzie w stanie w sposób odpowiedzialny przejąć ją od nas i właściwie wyeksponować, telewizory zostaną u nas – deklaruje dyrektor Regliński.
Na razie zbiór nie jest eksponowany, żeby go obejrzeć, trzeba polować na rzadkie okazje, jak wczorajszy Międzynarodowy Dzień Archiwów, czy noce muzeów.
Archiwum Państwowe zachowało pierwsze egzemplarze "Unimoru"
Gdańskie Zakłady Elektroniczne „Unimor” powstały 1 lipca 1969 roku z połączenia kilku przedsiębiorstw branży elektrotechnicznej, w tym Zakładów Radiowych T-18 w Gdańsku działających od 1957. Właśnie w tych zakładach rozpoczął się w 1958 roku montaż czarno-białych odbiorników telewizyjnych. Były to telewizory Belweder skonstruowane w Warszawskich Zakładach Telewizyjnych. W dalszych latach wprowadzono do produkcji kolejne typy telewizorów, już własnej konstrukcji, o bardzo „morskich” nazwach: Neptun (najbardziej popularna nazwa gdańskich telewizorów), Pegaz, Zefir, Alga, Atol, Fiord, Fregata. Od lat 70. do upadku PRL zakłady były członkiem zjednoczenia (później – zrzeszenia) „Unitra”. W 1981 r. rozpoczęto produkcję telewizorów kolorowych (Neptun 501, 502, 503, 504, 505), a w 1990 r. zaprzestano produkcji telewizorów czarno-białych.
W 1994 r. w wyniku przekształceń własnościowych „Unimor” zakończył działalność jako przedsiębiorstwo państwowe, a w jego miejsce powstała jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa pod nazwą Gdańskie Zakłady Radiowe „Unimor” S.A. Produkcja telewizorów była nadal kontynuowana, jednak na pocz. XXI wieku firma ostatecznie skapitulowała, nie podoławszy konkurencji z Dalekiego Wschodu.
