Znalezisko, wystawa i film. Krakowskie wątki wśród najważniejszych wydarzeń archeologicznych 2023 roku

Plebiscyt od paru lat organizuje czasopismo popularnonaukowe „Archeologia Żywa”. W tym roku w jury zasiedli dr Radosław Biel z redakcji „Archeologii Żywej”, blogerka naukowa dr Anna Jankowiak, redaktor naczelny pisma „Odkrywca” Andrzej Daczkowski oraz Szymon Zdziebłowski z miesięcznika „National Geographic Polska”.

Wyróżnienia przyznawane są w dziesięciu kategoriach, m.in. „Najskuteczniej popularyzowane badania 2023”, „Najciekawszy projekt rozpoczęty w 2023 roku”, „Najważniejszy skarb 2023” i „Najważniejsze odkrycie polskich archeologów 2023”.

W najnowszej edycji plebiscytu jury wybierało spośród 60 wydarzeń, odkryć i badań zrealizowanych w ubiegłym roku przez polskich archeologów w kraju i za granicą. Znalazły się wśród nich trzy projekty związane z Krakowem i krakowskimi naukowcami.

Do finału kategorii „Unikatowy artefakt 2023” trafiło odnalezienie szczątków świnki morskiej dokonane na zamku w Ojcowie przez dr. Michała Wojenkę z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kość zwierzęcia została odkryta w warstwie ziemi datowanej na koniec XVI lub początek XVII w.

Jej analizę przeprowadzili badacze z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie, dr hab. Piotr Wojtal i mgr Joanna Religa-Sobczyk. Stwierdzili oni, że jest to żuchwa należąca do świnki morskiej (czyli kawii domowej). Naukowcy uznali, że świnka była bardziej maskotką ówczesnych właścicieli zamku niż źródłem pożywienia dla nich.

Informacja o znalezisku została opublikowana w czasopiśmie naukowym „Journal of Archaeological Science: Reports” i zdobyła spory rozgłos w świecie. Powtórzyły ją liczne serwisy i portale popularnonaukowe.

Jak dotąd podczas badań archeologicznych szczątki świnki morskiej znaleziono w Europie tylko w pięciu miejscach: w Belgii, Holandii, Anglii (dwa razy) i we Włoszech. Znaleziska z Belgii i Ojcowa są najstarsze. Dr Michał Wojenka bada ojcowski zamek od 2006 r.

Drugie krakowskie wydarzenie, które trafiło do plebiscytu to wystawa w Muzeum Archeologicznym w Krakowie zatytułowana „Śladami polskich pionierów badań starożytnego Egiptu”. Znalazła się ona w finale kategorii „Najlepsza wystawa czasowa 2023”.

Prezentowana w listopadzie i grudniu ubiegłego roku ekspozycja ukazywała sylwetki Polaków, którzy byli pionierami naukowych badań starożytnego Egiptu, szczególnie zaś pierwszego polskiego egiptologa, krakowianina – Tadeusza Smoleńskiego.

Przypomniała także przeprowadzone w Krakowie w 1993 r. pionierskie w Polsce i na świecie badanie mumii egipskiej techniką tomografii komputerowej. Mumię ze zbiorów Muzeum Archeologicznego zbadano we współpracy z Katedrą Radiologii Collegium Medicum UJ.

Jeszcze inny przedstawiony na wystawie wątek to niezywkła historia zbiorów sztuki starożytnej zgromadzonych podczas wojny w Egipcie przez żołnierzy Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, a następnie ofiarowanych krakowskiemu muzeum.

Organizatorzy wystawy podkreślali, że to właśnie w Krakowie znajduje się największy w Polsce zbiór zabytków starożytnego Egiptu.

Wreszcie trzecie wyróżnione w plebiscycie wydarzenie z krakowskim wątkiem to premiera filmu dokumentalnego „Berło z brązu”. Zwyciężyło ono w kategorii „Najważniejsza premiera 2023”. Zrealizowany przez reżysera Krzysztofa Paluszyńskiego film przybliża czasy sprzed około 4 tys. lat. Wychodząc od tytułowego berła znalezionego w kurhanie w Łękach Małych w Wielkopolsce opowiada o początkach epoki brązu na ziemiach dzisiejszej Polski i towarzyszących jej przemianach cywilizacyjnych.

Berło odkopane w Łękach Małych wraz z innymi znalezionymi tam obiektami w 2021 r. poddane zostało analizom przez Centrum Badań Nawarstwień Historycznych AGH we współpracy z Wydziałem Fizyki i Informatyki Stosowanej AGH.

Naukowcy ze wspomnianego Centrum uczestniczyli jako eksperci w powstawaniu filmu. W odlewni doświadczalnej w laboratorium na Wydziale Odlewnictwa AGH zaaranżowano sceny, które znalazły się potem w filmie.

Jako eksperci w „Berle z brązu” wypowiadają się krakowscy naukowcy: prof. Wojciech Blajer i prof. Marcin S. Przybyła z Instytutu Archeologii UJ, prof. Aldona Garbacz-Klempka z Wydziału Odlewnictwa AGH oraz dr hab. Jacek Górski z Muzeum Archeologicznego.

Projekcja dokumentu wraz z dyskusją zaangażowanych w jego powstanie naukowców odbyła się na AGH w maju ubiegłego roku. Spotkanie nosiło tytuł „Wokół filmu >>Berło z brązu<<. Jak inżynieria materiałowa wspiera badania przeszłości?”.