Oprócz warstwy czysto historycznej to wielka wartość tej książki: analogie aż do roku 2022 i do brutalnej napaści na Ukrainę. Światowy ekspert w dziedzinie tematyki związanej z Rosją, prof. Andrzej Nowak, odsłania źródła rosyjskiej mentalności i agresywności, cofając się do czasów powstania państwa polskiego i Rusi Kijowskiej. Wówczas Moskwa była skrawkiem ziemi w dziczy. Uczony wyjaśnia, że Ruś to na pewno nie Rosja. Dopiero w XV w. zaczęto na dworze w Krakowie postrzegać Księstwo Moskiewskie jako pewne zagrożenie militarne. Kilka wieków wojen prowokowanych przez Moskwę przynosiło jej początkowo porażki, w tym straszną klęskę pod Kłuszynem (1610). Ale w drugiej połowie wieku XVIII caryca Katarzyna II (rodowita Niemka) upokorzyła jednak Rzeczpospolitą, instalując na polskim tronie swego kochanka, porywając polskich senatorów i wreszcie zarządzając rozbiory. Dla uzasadnienia wojen przeciwko Polsce carowie już wtedy zaczęli używać argumentów, które słyszymy również dziś – rzekoma obrona ludności prawosławnej i zjednoczenie wszystkich Rusinów (utożsamianych w kremlowskiej propagandzie z Rosjanami) pod jednym berłem. Autor podkreśla, że oprócz gołej siły militarnej Moskwy do upadku doprowadziła wewnętrzna słabość państwa, a Polska straciła swoją suwerenność, formalnie będąc sojusznikiem Rosji. Ważna lekcja i ostrzeżenie także dziś.
Autor prowadzi nas przez heroizm XIX-wiecznych powstań do wielkiego zwycięstwa w 1920 r., a potem do działań agentury rosyjskiej w II RP. Podkreśla stałą od 1517 r. i niebezpieczną współpracę niemiecko-rosyjską, której kulminacją były zbrodnie II wojny światowej. Ukazuje przepaść cywilizacyjną dzielącą przez wieki zachodnioeuropejską Polskę i potatarską Rosję. Gdy dziesiątki tysięcy polskiej szlachty demokratycznie decydowało o losie swojej Ojczyzny na sejmikach i sejmach, w Rosji nastał czas opriczniny, czyli brutalnego terroru i władzy ówczesnych służb specjalnych. Kiedy nad Wisłą powstawały tysiące książek i pism politycznych, w carskim imperium mało kto potrafił czytać i pisać, nie było szkół publicznych. Rósł strach przed Rzecząpospolitą, a wraz z nim nienawiść.
Dlaczego państwa zachodnie od stuleci naiwnie wierzą w dobre intencje Moskwy i ulegają jej propagandzie? Dlaczego w dziejach Rosji jest tyle brutalności, przemocy i zacofania? Dlaczego Rosja krwiożerczo napadała na sąsiadów, na przykład na Polskę w 1920 czy 1939 roku, na Gruzję w 2008 roku albo na Ukrainę w 2022 roku? W „Polsce i Rosji” znajdziemy na te pytania odpowiedzi. Prof. Andrzej Nowak oparł swoją analizę także na nieznanych wcześniej dokumentach oraz badaniach, które przeprowadzał swego czasu w moskiewskich archiwach. Ta wspaniale ilustrowana książka potrząśnie niejednym z nas.
